Handel
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
D'n handel is 't oetwissele vaan geujere, deenste en aander kosbaar zakes. Handel is 't basisprinciep vaan eder ikkenomie. 't Drieve vaan handel weurt ouch sjachele geneump.
De ierste oetwisseling vaan geujere of deenste gaof 't al in 't Paleolithicum (de Awwe Steintied) mer kaom pas ech op in 't Mesolithicum (de Middelsteintied). 't Gief bewieze tot al 150.000 jaor trök woort gesjacheld euver groeten aofstand en tege d'n tied tot d'n homo sapiens oet 't Neolithicum kaom (de Jonge Steintied, 10.000-2000 v.Chr., indegend mèt de introductie vaan 't sjrif) en stei en landbouwgemeinsjappe vörmde, waor handel 'n essentieel deil vaan 't minselek leve. De stap nao 'n gevestegde, agrarische levesstijl transformeerde de minseleke sameleving en leide bis e veujseleuversjot, zoetot me nui zakes wie wèrktuig kós make en weve kós oontwikkele. Dees ambachslui creëerde daan 'n euversjot vaan hun perduk, wat ze weer kóste verhandele veur veujsel. Dörper gónge ziech specialisere in specifiek perdukte die door 'nen aander geleef waore. Op dees meneer hadde de Mesopotamiërs in 3000 v.Chr. handelsroutes gevesteg mèt de stei in de Indusvallei - mesjiens wel de ierste verbindinge tösse oongelieksoortege steielek gebeje.
Handel is 'ne motor dee ikkenomieë aonzèt, sociaol interactie vergemekelek, polletiek veraanderinge stimuleert en de verspreiing vaan ideeë, taole, geujere, culture, relizjie, riekdom, lui mer ouch krenkdes stimuleert. Via d'n handel sjaarde lui geujere oet wei streke, huurde ze euver gebäörtenisse en zworve ze oet nao oonbekinde plaotse um nui kanse te benötte. Handel heet relaties tösse meugelek rivaole gestabiliseerd mer ouch bemeuilek en laote leie tot konflikte en oorloge. De soms destructieve oetkoms vaan oonierleken handel (boebij ein partij te aofhaankelek weurt vaan de aander partij) leit soms tot 't oonderwerpe, oetmaorde en oonderdrökke vaan mieljoene, mesjiens wel mieljaarde lui. Door alle tije heen zien richards (rieke lui) opgestande en te oonder gegaange umtot de minseleke basisbehoofte handel tot noedzaak maakde.
Handel in de Limbörgse taol
[bewirk | brón bewèrke]Europese Joede en handel
[bewirk | brón bewèrke]Joede mooste ziech dèks staonde hawwe in 'n Europa wat euver 't algemein vrij antisemitisch waor. I de Middeliewe kroge Joede bekans nörges wèrk, boedoor zie dèks d'n handel ingónge. Ouch Joedse sjachelere woorte väöl gediscrimineerd, mer door 't oonaofhaankelek wèrk vaan 'ne sjacheleer waor dit meistes de einsegste optie veur Joede um roond te komme. Heidoor gief 't väöl historisch spreekwäörd en oetdrökkinge in Europese taole die rifferere nao de Joedse aonwezegheid in d'n Europesen handel - zoe-ouch op 't Limbörgs. Dèks höbbe die wäörd 'n discriminerende contonatie. Zoe is 'nen Iezerjoed of Iezerjuud e neerbuigend woord veur 'ne sjacheleer. In versjèllende dialekte, wie 't Valkebergs, weurt juddegesjef gezag tege d'n handel in gojekaop perdukte.
Etymologie
[bewirk | brón bewèrke]'t Drieve vaan handel weurt in 't Limbörgs ouch sjachele geneump. Heivaan is de etymologie duuster, al zal 't woersjijnelek 'n verlimbörgs woord mótte zien gewees vaan 't Vlaoms (schachele). Iemes dee sjachelt weurt allewijl in 't Mestreechs dèks 'nen handeleer geneump, mer dat is 'n verhollandisering. Eigelek sprik me meistens vaan sjacheleer of marchang (marsjang, vaan 't Frans). Handele weurt nog ummertouw in 't Mestreechs marchandere geneump (vaan 't Frans marchander).
Spreekwäörd en gezègkdes
[bewirk | brón bewèrke]- Handel zoonder verstand is verluus veur de hand. (Niks zoonder belump koupe.)
- Handeleer, d’n duvel is diene grampeer. (Dat is 'nen oonbetrouwbare handeleer.)
Brónne
[bewirk | brón bewèrke]- Mark Theoharis, Trade, oet 1001 ideas that changed our way of thinking vaan Robert Arp & Arthur Caplan (Librero, Londe, 2014, p. 28)
- Sectie Etymologie en Spreekwäörd en gezègkdes vaan handel, sjachele, handeleer, sjacheleer, marchang, handele en marchandere door Flor Aarts, Mestreechter Taol