Περιεχόμενα

  - ΓΕΝΙΚΑ ΣΑΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ

  ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Πολλοί καί με πολλές λεπτομέρειες έχουν περιγράψει από καιρό σε καιρό τα κατά μέρος θέματα, πού συνθέτουν τα πνευματικά καί διανοητικά διαφέροντα του παλιού κρητικού αγρότη, δηλ. τα ήθη καί τα έθιμα του, τις παραδόσεις και τα παραμύθια του, τα σοφά γνωμικ  

  - Α-ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ

 1-ΣΠΟΡΑ

Στις γεωργικές ασχολίες, όπου υπάρχει ολάκερος (πλήρης) κύκλος γεωργικών κλάδων, πρώτη έρχεται η σπορά. Η σπορά για τα δημητριακά και τα περισσότερα όσπρια πρέπει να γίνει όσο το δυνατό πιο πρώιμα. Χαρακτηριστικό είναι το λαϊκό γνωμικό «ως τα φώτα σπέρνε  

  - -

 2-ΠΑΡΑΛΛΗΛΕΣ ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ

Παράλληλα με την αγροτική απασχόληση της σποράς ο γεωργός στις περιοχές που υπάρχει πολυκαλλιέργεια, φροντίζει και για άλλες δουλειές, που ανήκουν κι αυτές στη φθινοπωρινή περίοδο, όπως είναι το ξελάκισμα των αμπελιών, το λιομάζωμα, η προετοιμασία των κήπ  

  - -

 3-ΛΙΟΜΑΖΩΜΑ - ΑΛΕΣΜΑ

Το λιομάζωμα αρχίζει και τελειώνει το φθινόπωρο, αν και σε ορισμένες περιπτώ-σεις παρατείνεται και κατά τους χειμερινούς ή ακόμη και ανοιξιάτικους μήνες. Το λιομάζωμα αρχίζει πριν ακόμη βρέξει με το μάζεμα των αυγουστιάτικων τσίκουδων (ελιές που πέφτουν  

  - -

 4- ΚΛΑΔΕΜΑΤΑ - ΚΑΛΟΥΡΓΙΕΣ Κ.Τ.Λ.

Μετά από τις δουλειές του φθινοπώρου και αμέσως από τον πρώτο μήνα του χειμώνα βγαίνουν οι δουλειές του αμπελιού, γιατί ευθύς μετά τις μεσοκόψες του Δεκέμπρη πρέπει να μπουν τα λιπάσματα και κυρίως τα φωσφορικά, που θέλουν πολύ νερό για να διαλυθούν.  

  - Β-ΕΑΡΙΝΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ

  ΓΕΝΙΚΑ

Μετά τις χειμωνικές δουλειές έρχονται οι εαρινές ή ανοιξιάτικες δουλειές που μπορούμε να τις χωρίσουμε σε γυναικείες και σε ανδρικές. Στις γυναικείες περιλαμβάνονται τα σκαλίσματα και ξεβοτανίσματα των κουκιών και των ξεροκηπιών με μικρά σκαπετάκια -τα σ  

  - Γ-ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΝΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ

  ΓΕΝΙΚΑ

Οι καλοκαιρινές ασχολίες αναφέρονται κατά το μεγαλύτερο μέρος στις δουλειές της συγκομιδής. Αν εξαιρέσει κανείς τη συγκομιδή των εσπεριδοειδών (λεμονοπορτάκαλα) καθώς και τα μαξούλια (προϊόντα) των θερμοκηπίων των τελευταίων χρόνων, η συγκομιδή των διάφορ  

  - -

 1-ΘΕΡΟΣ

Παράλληλα με τις συγκομιδές αυτές αρχίζει και η συγκομιδή των προϊόντων της σποράς, η οποία χαρακτηρίζεται με το κοινό, όνομα θέρος. Η συγκομιδή αυτή χωρίζεται σε δυο στάδια δηλ. στο θερισμό και στο αλώνισμα. Τα αλώνια, που δεν έχουν μόνιμη στρώση μα πλάκ  

  - -

 2-ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΜΠΟΣΤΑΝΙΚΑ ΦΡΟΥΤΑ ΞΥΛΟΚΑ

Κατά τη διάρκεια του θερισμού, καθώς και μετά απ αυτή, φυτρώνουν άλλες δουλειές, που για να τις αντιμετωπίσει ο αγρότης προσπαθεί και βρίσκει κάθε φορά ανάλογα αραλίκια (χρονικά ενδιάμεσα). Η φροντίδα για τη συνέχιση της καλλιέργεια  

  - -

 3-ΤΡΥΓΟΣ

Το τρύγος (τρυγητός) αποτελεί το δεύτερο σκέλος του δίπτυχου, που λέει ο λαός: «θέρος-τρύγος-πόλεμος», κατά το οποίο η αγροτική οικογένεια βρίσκεται πάλι σε διαρκή συναγερμό. Στα παλιά χρόνια και μέχρι το πρώτο τέταρτο περίπου του αιώνα μας, τρύγος σήμαι  

  - Δ-ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ

  ΓΕΝΙΚΑ

Η δραστηριότητα του αγρότη δεν τελειώνει με την εκτέλεση του κύκλου των κατά μέρος γεωργικών του απασχολήσεων, γιατί εκτός απ αυτές υπάρχουν και πολλές άλλες εξ ίσου επίπονες, που οφείλει ν" αντιμετωπίσει, επειδή είναι άρρηκτα δεμέ-νες με τη ζωή του και τ  

  - -

 1-ΔΙΑΘΕΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Μια από τις πρόσθετες απασχολήσεις του αγρότη υπήρξε ανέκαθεν η φροντίδα και η διαρκής προσπάθεια στο να διαθέσει το περίσσεμα της παραγωγής του, για να εξασφαλίσει ή συμπληρώσει τις ελλείψεις του σε είδη διατροφής και άλλα χρειώδη και για να εξοικονομήσε  

  - -

 2-ΣΤΡΑΤΙΕΣ

Για ν ανταποκριθεί στον παραπάνω διπλό σκοπό της ανταλλαγής και πούλησης, ο αγρότης ήταν αναγκασμένος να κάνει τις λεγόμενες οτραθιές κατά τις οποίες με το ζώο του φορτωμένο κατά ψόφου (υπέρ το δέον) μετάβαινε προπατάρης (με τα πόδια) πότε με την πυρά το  

  - -

 3-ΧΑΝΙΑ

Το καταφύγιο του στρατολάτη ήταν το χάνι, που κατά μια χαρακτηριστική θυμο-σοφική άποψη το λένε χάνι γιατί «όποιος μπει χάνει κι όποιος δεν μπει χάνει», που σημαίνει ότι όποιος μπει χάνει τα λεφτά του κι όποιος δεν μπει χάνει τη φαγοπιοτού-ρα και τις άλλε  

  - -

 4-ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ

Ο αγρότης του παλιού καιρού, όταν όλα το πράματα ήταν κίλτικα (λίγα-λειψά), εξαντλούσε όλη τη δραστηριότητα να αναθρέψει τα παιδιά του, όπως άλλοτε το λέει επιγραμματικά και το παμπάλαιο δίστιχο «απάντρευτος σαν παντρευτεί δεν πρέπει να χορεύγει μόνο σακ  

  - -

 5-ΑΓΡΟΤΟΣΠΙΤΟ

Το αγροτικό σπίτι που έπρεπε να χτίσει ο αγρότης για το γυιό του σχεδιαζόταν όχι βέβαια στα χαρτιά, αλλά από μνήμης πάνω στο οικόπεδο, από τους ίδιους μαζί, με τον έμπειρο πρωτομάστορα, που θάταν και ο επικεφαλής στο κτήσιμο παραύστερα Το σχέδιο του κα  

  - -

 6-ΖΥΜΩΤΟ

Μια άλλη από τις τακτικές περιοδικές απασχολήσεις του αγρότη ήταν και ο κατά διαστήματα εφοδιασμός της οικογένειας του με ψωμί, που κατά τους παλιούς χρόνους αποτελούσε την κύρια τροφή της αγροτικής οικογένειας, όπως λέει χαρακτηριστικά και το δίστιχο «όλ  

  - Ε-ΜΙΚΡΟΑΠΑΣΧΟΛΗΣΕΙΣ ΔΙΑΦΟΡΕΣ

  ΓΕΝΙΚΑ

Εκτός από τις κύριες και συμπληρωματικές απασχολήσεις του αγρότη υπήρχε ακόμη ένας σωρός άλλες μικροαπασχολήσεις, που λέγονταν με μια λέξη μπασοδούλια, που ξεφύτρωναν «κάθε ντις και ντάϊ» (κάθε τόσο) ολοχρονίς του χρόνου και που έπρεπε να βρίσκεται  

  - ΣΤ-ΠΑΡΕΡΓΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

  ΓΕΝΙΚΑ

Στα παλιά χρόνια ο αγρότης παρά τη συνεχή του προσπάθεια, τον έντονο αγώνα και τη μεγάλη παιδομή, που υποβάλλονταν καθημερινά, δεν κατόρθωνε ωστόσο με μόνο το αγροτικό του εισόδημα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της βιοπάλης και ας ήταν υποτυπώδης από  

  - -

 1) ΚΑΦΕΤΖΗΣ

Το πάρεργο επάγγελμα του καφετζή υπήρξε το περισσότερο διαδεδομένο και το συναντούσε κανείς και στο πιο ολιγάνθρωπο χωριό, γιατί αποτελούσε το μοναδικό εντευκτήριο της κοινωνικής ζωής του συνοικισμού και γιατί δεν χρειάζονταν περισσευάμενες γνώσεις για τ  

  - -

 2) ΚΑΦΕΠΑΝΤΟΠΩΛΗΣ

Μερικά καφενεία στα πιο μεγάλα χωριά συνδύαζαν με τη λειτουργία τους τη διενέργεια, ενός είδους εμπορίου σε όλα τα είδη, που έχει ανάγκη η χωριάτικη οικογένεια, από τα είδη μπακαλικής σε τρόφιμα, που δεν βγάζει ο τόπος δηλ. καφέ, ζάχαρη, τσάϊ, ρύζι, μπακ  

  - -

 3) ΚΑΣΑΠΗΣ

Ο κρεοπώλης του χωριού μεριμνούσε για την εξεύρεση και αγορά των κασαπικών (σφαγίων) από τους παραγωγούς, τα οποία έσφαζε σε κάποιο απόμερο μέρος του χωριού και αφού τα φούσκωνε από τον ατζίποδα τάγδερνε και χώριζε το κρέας από την προβιά (δέρμα). Έπειτα  

  - -

 4) ΜΕΤΑΠΡΑΤΗΣ

Η δουλειά του μεταπράτη συνίστατο στο να περιέρχεται τα διάφορα χωριά με ένα φορτηγό ζώο, συνήθως δυνατό μουλάρι, να αγοράζει σε μικρές ή μεγαλύτερες ποσότητες από τους χωρικούς διάφορα προϊόντα, τα οποία μετέφερε κατόπιν και τα πουλούσε σε εμπόρους της π  

  - -

 5) ΤΖΑΜΠΑΖΗΣ - ΜΑΤΡΑΜΠΑΖΗΣ

Η δουλειά του τζαμπάζη - Ματραμπάζη ήταν παρόμοια με τη δουλειά του μεταπράτη με τη διαφορά ότι η δραστηριότητα του τζαμπάζη - ματραμπάζη περιοριζόταν στο εμπόριο των ζωντανών μεγάλων ζώων μουλαριών, αλόγων, γαϊδάρων και βοδινών αγελάδων ταύρων μουσκαριώ  

  - -

 6) ΑΓΩΓΙΑΤΗΣ - ΚΥΡΑΤΖΗΣ

Ο αγωγιάτης ή κυρατζής αναλάβαινε και μετάφερνε με το φορτηγό ζώο του ξένα πράγματα από ένα τόπο σε άλλο. Για το μεταφορικό αυτό έργο ο αγωγιάτης έπαιρνε μια πλερωμή, που λεγόταν αγώϊ ή κυράς. Το αγώϊ κανονιζόταν με συμφωνία άλλοτε κατά διαδρομή-στραθιά κ  

  - -

 7) ΜΠΑΡΜΠΕΡΗΣ-ΚΟΥΡΕΑΣ

Και το επάγγελμα αυτό στα παλιά χρόνια εξασκούνταν προσωρινά όπως και κείνο του κασάπη από ανύπαντρους νέους ανθρώπους για να εξοικονομούν το χαρτζηλίκι τους. Ελάχιστοι ήσαν εκείνοι που μετά το γάμο τους παράμεναν στο επάγγελμα του μπαρμπέρη ή που γερνο  

  - -

 8) ΤΖΑΓΚΑΡΗΣ-ΥΠΟΔΗΜΑΤΟΠΟΙΟΣ

Από τα πολύ διαδεδομένα πάρεργο επαγγέλματα ήταν το τεχνικό επάγγελμα του τζαγκάρη, που ασκούνταν επί μακρό διάστημα υπό τη μορφή οικοτεχνίας. Δηλ. ο τζαγκάρης είχε εγκατεστημένο το τζαγκαριό του μέσα στο σπίτι, που διέμενε με την οικογένεια του βοηθούμεν  

  - -

 9) ΤΕΡΖΗΣ-ΡΑΦΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΩΝ ΕΝΔΥΜΑΤΩΝ

Παρά το ότι η ανδρική εντυμασά μέχρι του τέλους του α παγκόσμιου πολέμου ήταν η βράκα, το μεϊτανογέλεκο και το ρασίδι, εντούτοις το επάγγελμα του τερζή δεν ήταν πολύ διαδομένο στα χωριά, αλλά περιορίζονταν στις πολιτείες και τα κεφαλο-χώρια, γιατί το μεγά  

  - -

 10) ΜΠΟΓΙΑΤΖΗΣ

Και το πάρεργο αυτό επάγγελμα δεν απασχολούσε πάρα πολλούς, αν και τα μπογιατζίδικα που υπήρχαν επαρκούσαν στις αντίστοιχες ανάγκες των χωρικών. Ο μπογιατζής έβαφε κατά κύριο λόγο ραμμένες βράκες από αργαστηρόπανο, καθώς επίσης και σκέτο αργαστηρόπανο, π  

  - -

 11) ΣΤΙΒΑΚΤΗΣ

Aλλο ολιγάνθρωπο πάρεργο επάγγελμα ήταν του στιβακτή. Ο στιβακτής με το εργαλείο του στίβαζε (διαχώριζε-ξέξενε) τα μαλλιά των αρνιών τση χρονιάς τσι λεγόμενες αρνιές. Ενώ τα μαλλιά των ηλικιωμένων προβάτων, για να ξεχωρίσουν τις τρίχες τους, που θα διευκό  

  - -

 12) ΡΑΣΟΠΑΤΗΤΗΣ

Και στο πάρεργο αυτό επάγγελμα απασχολούνταν λίγοι άνθρωποι, επειδή και τα ρασοπατήματα δεν ήταν πολλά. Ο ρασοπατητής με τις φτέρνες των ποδιών του με σαπουνάδα και νερό στριφογύριζε και πατούσε μέσα σ ένα ανοικτό κοίλο βγόδωμα (εργαλείο), που το έστηναν  

  - -

 13) ΚΤΙΣΤΗΣ

Στα παλιά χρόνια το πάρεργο αυτό επάγγελμα ήταν από τα πιο πολύ διαδομένα, γιατί τότε όλα τα σπίτια χτίζονταν με πέτρες απελέκητες και πελεκημένες. Έτσι και στο μικρότερο χωριό υπήρχαν κτιστάδες, για να καλύψουν τις αυξανόμενες στεγαστικές ανάγκες των χωρ  

  - -

 14) ΚΑΡΕΚΛΑΣ

Και στο πάρεργο αυτό επάγγελμα δεν ασχολούνταν πολλοί άνθρωποι, γιατί στα παλιά χρόνια για καθίσματα χρησιμοποιούνταν τα σκαμνιά από άγριο ξύλο με τρία συνήθως πόδια και τα σκέτα κουτσούρια για τα παιδιά. Καρέκλες χρησιμοποιούσαν μό-νο οι πιο στεκούμενοι  

  - -

 15) ΣΩΜΑΡΑΣ

Και στο πάρεργο επάγγελμα του σωμαρά επιδίδονταν λίγοι αγρότες, γιατί ένας σωμαράς μπορούσε να εξυπηρετήσει τις ανάγκες πολλών χωριών και γι αυτό τα σωμαράδικα ήταν εγκατεστημένα στα κεφαλοχώρια και στις πολιτείες. Η δουλειά του σωμαρά ήταν να κατασκευά  

  - -

 16) ΑΛΜΠΑΝΤΗΣ-ΠΕΤΑΛΩΤΗΣ

Το πάρεργο αυτό επάγγελμα εξασκούνταν μόνο στα κεφαλοχώρια, όπου έφερ-ναν από τα γύρω χωριά τα χοντρά αλοϊνά (μπεγίρια και μουλάρια) για καλύκωμα, γιατί οι γάιδαροι σπανίως πεταλωνόταν. Το καλίκωμα (πετάλωμα), που έκανε ο αλμπάντης ήτανε δυο λογιώ δηλ. το  

  - -

 17) ΧΑΡΚΙΑΣ-ΣΙΔΗΡΟΥΡΓΟΣ

Το πάρεργο επάγγελμα του χαρκιά ήταν κάπως διαδεδομένο, γιατί ήσαν πολλές οι ανάγκες, που αντιμετωπίζονταν στο χαρκιδιό. Στο χαρκιδιό κατασκευάζονταν όλα τα γεωργικά εργαλεία της παλιάς εποχής, καθώς και αρκετά από τα εργαλεία του μαραγκού, του κτίστη, τ  

  -

 18) ΝΤΕΝΕΚΕΤΖΗΣ

Το επάγγελμα αυτό εξασκούνταν κυρίως στις πολιτείες και μόνο αρά και που (πολύ αραιά) στα κεφαλοχώρια, απ όπου εξυπηρετούνταν όλα τα γύρω χωριά. Ο ντενεκετζής του χωριού και της πόλης με κύρια υλικά το τζίγκο, το ντενεκέ και το καλάϊ, ασχολούνταν με την  

  - -

 19) ΚΑΛΑΘΟΠΟΙΟΣ

Ούτε το πάρεργο αυτό επάγγελμα ήταν πολύ διαδεδομένο, εξασκούνταν δε μόνο σε χωριά, που στην περιφέρεια τους ήσαν μπόλικες (αφθονούσαν) οι λυγαριές οι μυρθιές (μυρσίνες), οι σφάκες και τα καλάμια γιατί από τα φυτά αυτά έπαιρναν τα υλικά της καλαθοπλεκτικ  

  - -

 20) ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΗΣ

Το επάγγελμα του αγγειοπλάστη εξασκούνταν και αυτό πάρεργα σε ορισμένες περιοχές, όπου υπήρχε το κατάλληλο χώμα αγγειοπλαστικής και όπου υπήρχε τεχνική αγγειοπλαστική παράδοση. Τέτοιες περιοχές ήσαν ορισμένα χωριά της επαρχίας ιεραπέτρας και Πεδιάδας και  

  - -

 21) ΜΥΛΩΝΑΣ

Aλλο πάρεργο επάγγελμα του αγρότη ήταν και του Μυλωνά. Μυλωνάδες λέγονταν στα παλιά χρόνια αυτοί που εκμεταλλεύονταν τους μύλους και άλεθαν τα σιτηρά, για να παράγουν αλεύρι, με το οποίο παρασκεύαζαν το ψωμί της αγροτικής οικογένειας.  

  - -

 22) ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΟΣ

Από τα πιο παλιά, ίσως το παλαιότερο, πάρεργο επάγγελμα του αγρότη ήταν του μελισσοκόμου. Όπως δείχνει το σύμπλεγμα του κοσμήματος των Μαλλιών, μελισσοκομία υπήρχε στην Κρήτη από τους μινωικούς ακόμη χρόνους, η οποία συνεχίστηκε χωρίς διακοπή μέχρι σήμε  

  - -

 23) ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΟΣ

Για να φανεί πιο καλά ο ρόλος και η σημασία του κτηνοτρόφου στην οικονομική και κοινωνική ζωή της υπαίθρου Κρήτης και για να προσδιοριστεί ο πρόσθετος μόχθος του παρίσταται ανάγκη να διευκρινιστεί ο τρόπος με τον οποίο ασκούνταν η τοπική κτηνοτροφία.  

  - ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΑΣΧΟΛΙΕΣ

  ΓΕΝΙΚΑ

Εδώ θα μπορούσε να πει κανείς ότι τελείωναν τα βάσανα και οι σκουτούρες (μέριμνες) του παλιού αγρότη με την αέναη (συνεχή) και σκληρή κύρια και πάρεργη απασχόληση του. Όμως κατά τη διάρκεια αυτής της πολύπλευρης και πολύμοχθης καθημερινής απασχόλησης παρο