Macarların Avropaya yürüşləri

Macarların Avropaya yürüşləri
Macarların Avropaya yürüşləri
Yeri	Qərbi Avropa;
Nəticəsi	899-970-ci illər arasında tədqiqatçılar Avropanın müxtəlif yerlərində 47 (38-i Qərbə, 9-u Şərqə) basqınları sayırlar. Bu ekspedisiyalardan yalnız 8-i uğursuz, qalanları isə uğurlu olmuşdur.
Münaqişə tərəfləri
Qədim Macarıstan Qəbilələr konfederasiyası; Macarıstan knyazlığı	İtaliya krallığı; Orta Frank krallığı; Böyük Moraviya; Bizans imperiyası; Kataloniya əyalətləri; Yuxarı Mark; Birinci Bulqar dövləti; Xəzərlər; Qərbi Frank krallığı; Xorvatiya knyazlığı; Xorvatiya krallığı; Serbiya knyazlığı; Karintiya;

Macarların Avropaya yürüşləri (mac. kalandozások, alm. Ungarneinfälle‎) — IX əsrin sonlarından X əsrin ortalarına qədər davam edən hərbi-siyasi hadisələr zənciri.^[1] Bu dövr Macarıstan tarixində "Honfoglalás" — yəni "Vətənə yiyələnmə" dövründən dərhal sonra gəlir və onların Avropanın müxtəlif bölgələrinə etdikləri təşkilatlanmış hücumlarla xarakterizə olunur. Macarlar Karpat hövzəsini (sonradan Macarıstan krallığına çevriləcək ərazi) əvvəlcədən planlaşdırılmış şəkildə ələ keçirdilər. 862–895-ci illər arasında uzunmüddətli məskunlaşma dövrü baş verdi və bu müddətdən sonra onlar həm qərbdəki keçmiş Frank torpaqlarına, həm də cənubdakı Bizans imperiyasına qarşı hərbi yürüşlərə başladılar.^[2] Qərbə edilən hücumlar yalnız 955-ci ildə Lex döyüşündə macarların məğlubiyyətindən sonra dayandırıldı. Bu məğlubiyyət 962-ci ildə Müqəddəs Roma imperiyasının yenidən bərpasına gətirib çıxardı və Qərbi Avropada yeni siyasi nizam formalaşdı.^[3]

Bizans torpaqlarına yönəlmiş hücumlar isə X əsr boyunca davam etmiş və yalnız macarların xristianlaşdırılması və 1000-ci ildə Xristian Macarıstan krallığının yaradılması ilə sona çatmışdır.^[4]

Tarixi

Macar tayfaları IX əsrin sonlarında Ural dağlarının qərbindən, ardınca Qara dəniz sahilindən keçərək Karpat hövzəsinə yerləşmişdilər. Bu bölgəyə gəldikdən sonra onların yeni qonşuları arasında Şərqi Frank krallığı, Bizans imperiyası, Böyük Moraviya və digər Slavyan dövlətləri vardı. Bu dövlətlərlə münasibətlər ilk dövrdə əsasən hərbi xarakter daşıyırdı.^[5]

Yürüşlərin başlanğıcı (IX əsrin sonu)

Macarların ilk böyük yürüşləri 890-cı illərin sonlarında baş verir. 892–894-cü illərdə onlar Şərqi Frank krallığının tərkibində olan Pannoniya torpaqlarına daxil oldular.^[6] Bu dövr ərzində macarlar müxtəlif dövlətlər arasında baş verən münaqişələrdən istifadə edərək, tez-tez bir tərəfin maraqları naminə muzdlu ordu kimi çıxış edirdilər. 894–896-cı illərdə, Bolqar çarı I Simeon ilə Bizans arasında müharibə zamanı Macarlar Bizans tərəfdən muzdlu ordu kimi Bolqarlara qarşı vuruşmuşdular.^[7] Lakin bu münaqişə zamanı bolqarlar peçeneqlərlə ittifaq quraraq macarların geri çəkilməsinə səbəb olmuşdular. Bu hadisə macarların Karpat hövzəsinə tam köç etməsinə təkan vermişdir. 900-cü ildən sonra Macar hücumları daha sistematik və geniş miqyaslı xarakter alır.^[8]

900–910-cu illər — macarlar Almaniyanın cənub bölgələrinə, xüsusilə Bavariya və Şvabiya əyalətlərinə tez-tez hücumlar təşkil etdilər. 907-ci ildə Presburq (indiki Bratislava) yaxınlığında baş verən döyüşdə onlar Bavyera hersoqu Luitpoldun qoşunlarını məğlub etdilər.^[9]^[10]
911–926-cı illər — macarlar Fransa, İtaliya, İspaniya və Alp dağlarını keçərək Şimali İtaliyaya qədər hücum etdilər. 926-cı ildə onlar Şimali İtaliyada yerləşən Lombard əyalətlərini yağmalamışdılar.
933-cü il — alman kralı I Henrixin rəhbərliyi ilə macarlara qarşı təşkil edilən döyüşlərdə ilk uğur əldə olundu. Merseburq döyüşündə Henrix macarları məğlub etdi. Bu hadisə macar yürüşlərinin dönüm nöqtəsi sayılır.
955-ci il — macar yürüşlərinin son və ən mühüm mərhələsi Lex (Lechfeld) döyüşü ilə başa çatdı. Alman imperatoru I Otto tərəfindən idarə olunan qoşunlar macarları ağır məğlubiyyətə uğratdı. Bu döyüşdən sonra macarların Qərbi Avropaya hücumları demək olar ki, sona çatmışdır.^[11]

Xronoloji yekun

895–896 — Karpat hövzəsinə köç və "Vətənə yiyələnmə".
894–907 — ilk yürüşlər, Moraviya və Bavyeraya hücumlar.
910–926 — Qərbi Avropaya genişmiqyaslı basqınlar.
933 — Merseburq döyüşü, macarların ilk ciddi məğlubiyyəti.
955 — Lex döyüşü, yürüşlərin sonu.
1000 — Macarıstan krallığının yaranması.

Tarixi əhəmiyyəti

Lex döyüşündən sonra macarlar daxili islahatlara yönəldilər.^[12] Onlar köçəri həyat tərzindən oturaq həyat tərzinə keçərək xristianlığın qəbuluna hazırlaşmağa başladılar. Bu proses nəticəsində I İştvan dövründə 1000-ci ildə Macarıstan krallığı rəsmi olaraq yaranmış və xristian dünyasının bir hissəsinə çevrilmişdir.^[13] Macar yürüşləri Qərbi Avropa xalqları üçün ciddi təhlükə yaratmış və bölgədə siyasi sabitliyi pozmuşdu. Bununla belə, bu yürüşlər həm də macarların öz dövlətçiliklərinin əsasını qoymalarına və Karpat hövzəsində daimi yerləşmələrinə imkan yaratmışdır.^[14]

İstinadlar

↑ Tóth, Sándor László. Levediától a Kárpát-medencéig (From Levedia to the Carpathian Basin). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. 1998. ISBN 963-482-175-8.
↑ Kristó, Gyula. A Kárpát-medence és a magyarság régmultja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians - till 1301). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. 1993. səh. 299. ISBN 963-04-2914-4.
↑ Csorba, Csaba. Árpád népe (Árpád's people). Budapest: Kulturtrade. 1997. səh. 193. ISBN 963-9069-20-5.
↑ Bóna, István. A magyarok és Európa a 9-10. században ("The Hungarians and Europe in the 9th-10th centuries") (macar). Budapest: História - MTA Történettudományi Intézete. 2000. səh. 11. ISBN 963-8312-67-X.
↑ Aventinus, Johannes. Annalium Boiorum Libri Septem (latın). 1554. 481–482. İstifadə tarixi: 2015-06-26.
↑ Davis, Paul K. 100 Decisive Battles: from Ancient Times to the Present. Oxford University Press US. 2001-04-15. səh. 110. ISBN 978-0-19-514366-9. İstifadə tarixi: 9 August 2011.
↑ Stanley Sandler, Ground warfare: an international encyclopedia, Volume 1, Volume 1, ABC-CLIO, 2002, p. 527
↑ Nagy, Kálmán. A honfoglalás korának hadtörténete [Military History of the Age of the Hungarian Conquest] (Hungarian). Budapest: Heraldika Kiadó. 2007.
↑ Barbara H. Rosenwein, A short history of the Middle Ages, University of Toronto Press, 2009, p. 152 [1]
↑ Jean-Baptiste Duroselle, Europe: a history of its peoples, Viking, 1990, p. 124 [2]
↑ Gyula Kristó, Encyclopedia of the Early Hungarian History - 9-14th centuries[3]
↑ Lajos Gubcsi, Hungary in the Carpathian Basin, MoD Zrínyi Media Ltd, 2011
↑ Timothy Reuter, The New Cambridge Medieval History: c. 900-c. 1024, Cambridge University Press, 1995, p. 543, ISBN 978-0-521-36447-8
↑ Peter Heather, Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe, Pan Macmillan, 2012, p. 369, ISBN 9780199892266

[Tóth-1] Tóth, Sándor László. Levediától a Kárpát-medencéig (From Levedia to the Carpathian Basin). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. 1998. ISBN 963-482-175-8.

[Kristó_(1993)-2] Kristó, Gyula. A Kárpát-medence és a magyarság régmultja (1301-ig) (The ancient history of the Carpathian Basin and the Hungarians - till 1301). Szeged: Szegedi Középkorász Műhely. 1993. səh. 299. ISBN 963-04-2914-4.

[Csorba-3] Csorba, Csaba. Árpád népe (Árpád's people). Budapest: Kulturtrade. 1997. səh. 193. ISBN 963-9069-20-5.

[Bóna-4] Bóna, István. A magyarok és Európa a 9-10. században ("The Hungarians and Europe in the 9th-10th centuries") (macar). Budapest: História - MTA Történettudományi Intézete. 2000. səh. 11. ISBN 963-8312-67-X.

[Aventinus-5] Aventinus, Johannes. Annalium Boiorum Libri Septem (latın). 1554. 481–482. İstifadə tarixi: 2015-06-26.

[Davis2001-6] Davis, Paul K. 100 Decisive Battles: from Ancient Times to the Present. Oxford University Press US. 2001-04-15. səh. 110. ISBN 978-0-19-514366-9. İstifadə tarixi: 9 August 2011.

[Sandler-7] Stanley Sandler, Ground warfare: an international encyclopedia, Volume 1, Volume 1, ABC-CLIO, 2002, p. 527

[8] Nagy, Kálmán. A honfoglalás korának hadtörténete [Military History of the Age of the Hungarian Conquest] (Hungarian). Budapest: Heraldika Kiadó. 2007.

[Rosenwein-9] Barbara H. Rosenwein, A short history of the Middle Ages, University of Toronto Press, 2009, p. 152 [1]

[10] Jean-Baptiste Duroselle, Europe: a history of its peoples, Viking, 1990, p. 124 [2]

[Kristó-11] Gyula Kristó, Encyclopedia of the Early Hungarian History - 9-14th centuries[3]

[Gubcsi-12] Lajos Gubcsi, Hungary in the Carpathian Basin, MoD Zrínyi Media Ltd, 2011

[Reutel-13] Timothy Reuter, The New Cambridge Medieval History: c. 900-c. 1024, Cambridge University Press, 1995, p. 543, ISBN 978-0-521-36447-8

[14] Peter Heather, Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe, Pan Macmillan, 2012, p. 369, ISBN 9780199892266

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]