Ποίηση
Μπαλντασσάρε Περούτσι, 16ος αιώνας.
Η ποίηση είναι μία από τις δύο βασικές κατηγορίες του λόγου, η άλλη κατηγορία είναι ο πεζός λόγος. Η ποίηση ήταν ανέκαθεν δύσκολο να οριστεί, έχουν υπάρξει όμως διάφοροι ενδεικτικοί ορισμοί ανά τους αιώνες. Σύμφωνα με τον σημαντικό Αργεντινό συγγραφέα Χόρχε Λουίς Μπόρχες, «Ποίηση είναι η έκφραση του ωραίου, διαμέσου λέξεων περίτεχνα υφασμένων μεταξύ τους».[1]
Η ποίηση διαφέρει σε πολλά σημεία από την πεζογραφία. Οι διαφορές είναι και εξωτερικές και εσωτερικές. Πρώτα-πρώτα τα ποιήματα είναι γραμμένα σε στίχους, σε σειρές λέξεων, που έχουν ρυθμό και μέτρο, δηλαδή οι συλλαβές τους κυλούν με έναν ορισμένο τρόπο, ώστε να παρουσιάζουν στο αυτί ευχάριστο αποτέλεσμα. Αντίθετα, στο πεζογράφημα τα νοήματα είναι διατυπωμένα σε προτάσεις, που η μια ακολουθεί την άλλη με βάση μόνο τους κανόνες της γραμματικής. Οι εσωτερικές διαφορές είναι και αυτές μεγάλες. Ο ποιητής χρησιμοποιεί τη φαντασία για να δημιουργήσει συγκίνηση στον αναγνώστη ή ακροατή. Απευθύνεται στο συναίσθημα και όχι τη νόηση, όπως ο πεζογράφος.[2]
Η ποίηση είναι το αρχαιότερο λογοτεχνικό είδος. Πριν την επινόηση της γραφής, ο άνθρωπος ήταν αδύνατο να αναπτύξει την τέχνη του πεζού λόγου και να απομνημονεύσει ένα πεζογράφημα. Ποιήματα όμως (όπως επιφωνηματικές επικλήσεις και ύμνους στους θεούς, θρήνοι και ξεσπάσματα χαράς) έπλασε πολύ νωρίς ο πρωτόγονος άνθρωπος, συνδυασμένα με μουσική και χορό. Η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης εορτάζεται κάθε χρόνο στις 21 Μαρτίου.[3]
Ποιητικά γένη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα γένη της ποίησης είναι τρία.[2]
- Η επική ποίηση είναι το αρχαιότερο είδος ποίησης και το αρχαιότερο έπος είναι το Έπος του Γκιλγκαμές του 2.100 π.Χ. από την περιοχή της Βαβυλωνίας. Τα έπη ασχολούνται με την περιγραφή και αφήγηση λόγων, πράξεων και κατορθωμάτων θεών (θρησκευτικό έπος) και ηρώων (ηρωικό έπος). Στο έπος, ο ποιητής αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο μια ιστορία, την οποία δανείζεται από τον μύθο, έχει εκτεταμένο μέγεθος (μπορεί να αποτελείται από χιλιάδες στίχους) και συνήθως γράφεται και απαγγέλλεται σε εξάμετρους στίχους. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια του Ομήρου είναι τα αρχαιότερα ελληνικά έπη, ενώ το Έπoς του Διγενή Ακρίτα του 11ου - 12ου αιώνα σηματοδοτεί την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Από τα σύγχρονα έπη ξεχωρίζουν ο Διάκος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη και η Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη.
- Στη λυρική ποίηση, ο ποιητής περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο μία εικόνα ή μία κατάσταση, αποφεύγοντας συνήθως την εξιστόρηση μύθου. Χρησιμοποιεί διηγηματικά στοιχεία για να παραδειγματίσει, να φρονηματίσει ή να εξωτερικεύσει προσωπικά συναισθήματα, σκέψεις και εντυπώσεις και μάλιστα με τη χρήση άφθονων εκφραστικών μέσων (π.χ. σχήματα λόγου: πλεονασμούς, παρομοιώσεις, ομοιοκαταληξίες, μεταφορές κ.ά.). Είναι η ποίηση της καθημερινότητας, του ανθρώπου που ζει κοινωνικοπολιτικές μεταβολές και δεν επιμένει σε ακλόνητες αξίες και υψηλούς χαρακτήρες, στοιχεία τα οποία συναντάμε στο έπος, αλλά ασχολείται με τα απλά προβλήματα καθημερινής ζωής. Το μέγεθος του λυρικού ποιήματος είναι σύντομο (μπορεί να περιορίζεται σε μόνο δύο στίχους). Η λυρική ποίηση είναι αδόμενη (τραγουδιέται) και έχει μεγάλη ποικιλία μέτρων κάτι που διευκολύνει τη συνοδεία της από μουσικό όργανο. Αρχαία λυρικά ποιήματα ήταν οι ωδές, οι ύμνοι (μελική ποίηση) και οι διθύραμβοι, τα εγκώμια, οι παιάνες (χορική ποίηση). Από τα σύγχρονα ποιήματα τα πιο πολλά είναι λυρικά.
- Η δραματική ποίηση συνταιριάζει έπος και λυρισμό σε μορφή θεατρική. Στο δράμα, ο ποιητής γράφει σε δεύτερο πρόσωπο. Διηγείται και παρουσιάζει (συνήθως επί σκηνής) ιστορίες οι οποίες έχουν αντλήσει το θέμα τους από κάποιον μύθο. Τα δράματα έχουν μεσαίο μέγεθος, όχι πάνω από 1000 - 1600 στίχους και αποτελούνται από μεικτά μέτρα. Τέτοια είναι η αρχαία τραγωδία και κωμωδία, το σατυρικό δράμα, οι τραγωδίες και οι κωμωδίες των Λόπε δε Βέγα και Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, οι τραγωδίες των Ρακίνα και Φρίντριχ Σίλερ, οι κωμωδίες του Μολιέρου, και από τους σύγχρονους Έλληνες οι τραγωδίες του Άγγελου Σικελιανού και του Νίκου Καζαντζάκη.
- Τέλος, υπάρχει και η διδακτική ποίηση, με αντιπροσωπευτικό ποιητή τον Ησίοδο. Με τη διδακτική ποίηση παρέχονταν συμβουλές και νουθεσίες. Στη σύγχρονη εποχή, τη διδακτική ποίηση ανανέωσε ο Κωνσταντίνος Καβάφης.[2]
Ποιητές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Από τους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου είναι οι αρχαίοι Έλληνες επικοί Όμηρος και Ησίοδος, οι τραγικοί Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης, οι κωμικοί Αριστοφάνης και Μένανδρος, και οι λυρικοί Πίνδαρος, Αλκαίος και Σαπφώ. Κατά τη νεότερη εποχή ξεχωρίζει η ποιητική δημιουργία του Δάντη, του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, του Τζον Μίλτον, του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε, του Φρίντριχ Σίλερ, του Χάινριχ Χάινε, του Βίκτωρ Ουγκώ. Η νεοελληνική ποιητική μούσα μάς χάρισε τα θαυμάσια δημοτικά τραγούδια και τα ποιήματα γνωστών ποιητών, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, ο Κωστής Παλαμάς κ.ά.
Οι αρχαίοι Έλληνες ανέπτυξαν ιδιαίτερα την ποίηση και συγκεκριμένα το έπος, τη λυρική ποίηση και το δράμα ως ποιητικά είδη, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως δεν άνθισαν και άλλα είδη, όπως η βουκολική ποίηση. Αξιοσημείωτο είναι ότι πέντε από τις εννέα Μούσες ήταν προστάτιδες των διαφόρων ειδών της ποίησης.[2]
Ελληνικές ποιητικές σχολές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ανάλογα πάλι με το περιεχόμενο και την τεχνοτροπία του ποιητή η ποίηση χωρίζεται σε σχολές.[2]
- Ρομαντική όπου δεν κυριαρχεί η λογική αλλά το συναίσθημα. Τέτοια ποιήματα έγραψε ο Παπαρρηγόπουλος, ο Βασιλειάδης κ.ά.
- Παρνασσιακή, όπου κυριαρχεί η προσπάθεια του ποιητή να πλάσει τέλειους στην εμφάνιση στίχους. Ο παρνασσισμός ξεκίνησε από τη Γαλλία και κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία το διάστηµα 1850-1880. Παρνασσιακά ποιήματα έγραψαν κυρίως οι ποιητές: Κωστής Παλαµάς, Λορέντζος Μαβίλης, Ιωάννης Γρυπάρης, Γεώργιος Δροσίνης, αλλά και μεταγενέστεροι ποιητές όπως ο Σικελιανός και ο Κώστας Βάρναλης.
- Συμβολική, όπου με τη μουσική επεξεργασία του στίχου (μουσικότητα, ρυθμός κλπ.) σε συνδυασμό με το νόημα δημιουργείται συγκίνηση στον αναγνώστη. Ο συμβολισμός είναι ένα ρεύμα που εμφανίστηκε στη Γαλλία στα τέλη του 19ου αιώνα και επηρέασε κυρίως την ποίηση και λιγότερο τη μουσική και τη ζωγραφική. Γεννήθηκε ως αντίδραση στην ψυχρότητα του παρνασσισμού και συνιστά επιστροφή στη ρομαντική ποίηση.
- Ποιητές της Νέας Αθηναϊκής Σχολής (1900-1910): από το συµβολισµό επηρεάστηκαν οι Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Γιάννης Καμπύσης, Σπήλιος Πασαγιάννης, Απόστολος Μελαχρινός, Ιωάννης Γρυπάρης, Κωστής Παλαμάς, Κωνσταντίνος Καβάφης.
- Ποιητές της γενιάς του 1920 (Νεοσυµβολιστές): σε αυτήν την οµάδα ανήκουν οι ποιητές: Κώστας Καρυωτάκης, Κώστας Ουράνης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, Τέλλος Άγρας, Μήτσος Παπανικολάου, Μαρία Πολυδούρη.[2]
Αστεροειδής
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο αστεροειδής 946 Ποίηση (Poësia), που ανακαλύφθηκε το 1921, πήρε το όνομά του από την προσωποποίηση της ποίησης.
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Χόρχε Λουίς Μπόρχες. Η τέχνη του στίχου. Eπιμέλεια: Calin-Andrei Mihailescu. Mετάφραση: Μαρία Τόμπρου. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Ηράκλειο Κρήτης. 2006. ISBN 978-960-524-228-2. Ανακτήθηκε στις 04/05/2025.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Ιωάννης Παρίσης, Νικήτας Παρίσης. Λεξικό λογοτεχνικών όρων. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων. Εκδόσεις Πατάκη. Αθήνα. 2009.
- ↑ Matthew Arnold. Literature and Science. The Nineteenth Century August 1882. 216-228. Ανακτήθηκε στις 04/05/2025.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Τι είναι ποίηση; Μικρό αφιέρωμα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης. Σύνταξη Μάνος Στεφανάκης. 5ο Γυμνάσιο Ηρακλείου Κρήτης. 22 Μαρτίου 2010.
- Ποίηση και Ποιητές. Oι ποιητές, οι στίχοι τους, τα ίχνη της παρουσίας τους, η επιρροή τους. Ένα μεγάλο αφιέρωμα του LIFO.gr με σπάνιο υλικό. 167 αναρτήσεις. lifo.gr. Ανακτήθηκε στις 04/05/2025.
- Έλληνες Ποιητές, Ποιήματα & Ποίηση. poets.gr. Ανακτήθηκε στις 04/05/2025.