Koresh Agung
Koresh II (otabâ Koresy II; bhâsa Persia Kuno: 𐎤𐎢𐎽𐎢𐏁 Kūruš;,[1] bhâsa Persia Modern; کورش Kūroš), èkenal kalabân Koresh Aghung, iyâ arèya Raja Diraja (Kaisar) Iran sè akowasa sampè taon 530 SM. Paddhângan tradisional ngoca’ jhâ’ dhibi’en iyâ arèya angghuta Dinasti Akhemeniyah, saèngghâ kakaisaranna èsebbhut Kakaisaran Akhemeniyah.[2] Sabellunna dhâddhi Raja Diraja Iran, Koresy iyâ arèya raja daèra persia, sèttong kawasan è Iran lao’, saènggha naghârâna jhughân èsebbhut kakaisaran Persia bi’ bhângsa non-Iran.
Koresy Aghung èhormatè adhât istiadhât bân aghâma è tana sè `ètaklokkè,[3] dhâddhi conto sè hasèl kaangghuy administrasi aphusat bân pambangunan pamarèntaan sè alako kangghuy kaontongan rakyat.[2] Koresy jughân èkenal polana ollèna dâlem hak asasi manossa, politik, bân strategi militer, sarta pangarona dâ’ paradhâbân Tèmor bân Bârâ’.
Korèsy jhughân èsebbhut dâlem Tanakh (kètab soccè Yahudi) bân Alkitab (kètab soccèna Kristen) tarkaè’ tètana kangghuy mabâli orèng-orèng buwângan, tarmaso’ bhângsa Yahudi, abâli ka tana aèng bi’-dhibi’, sarta abârri’ izin bhângsa Yahudi aghâbâ polè Bait Soccè è Yerusalem. Tèta jhârèya antara laèn dâlem Silinder/Tabung Koresy, sè ètolès taon 539 SM bân Jângkènè èsèmpen è British Museum, London. Sâbâgiyân ulama’ Muslim modern ngoca’ èsebbhut dâlem Al-Qur’an (ketab soccè Islam) iyâ arèya Koresy.[4]
Nyama
[beccè' | beccè' sombher]Nyama Koresy iyâ arèya èjhâân dâri Tanakh (ketab soccè Yahudi) (bhâsa Ibrani: כורש).[5] Nyama dâlem bhâsa Yunani iyâ areya Κῦρος, Kỹros. Nyamana dâlem bhâsa Persia Kuno iyâ arèya Kūruš,[6] sèlaèn dâlem bhâsa Persia, khosossa è Iran, nyamana è èjhâ کوروش (Kūroš; [kuːˈɾoʃ]).
Nyaman Koresy bân makna sè bâdâ è dâlemma ella ècatat dâlem prasasti kona dâlem cem-macem bhâsa. Sejarawan Yunani kuno Ktesias bân Plutarkhos ngoca’ jhâ’ nyama Koresy èkala’ dâri Kuros, Mataarè, sèttong konsep sè ella ètafsèrraghi dhâddhi “ènga’ Mataarè” (Khurvasy) kalabân nyatet hubunganna kalabân kata bhârâng Persia kangghuy Mataarè, khor, è èmbuwi akhèran – vash sè ama’na “saropa” otabâ “akadhiyâ”. Sejarawan Jerman Karl Hoffmann ngoca’ jhâ’ nyama jarèya adhâsarraghi d6ari tarjemaan akar kata “ahinaaghi” dâlem bhâsa Indo-Èropa, amakna “penghinaan ka moso dâlem partarungan verbal”.[6]
Bâbârempa sarjana, è sèsè laèn, partajâ jhâ’ Koresy otabâ Kambisus bânni nyama Iran, ngoca’ jhâ’ Koresy asalla dâri bhâsa Elam[7] sè amakna “Dhibi’en sè bânnya’ Perhatian”.[8]
Latar bingkèng
[beccè' | beccè' sombher]Eppa’na Koresh iyâ arèya Kambisus I, Raja Persia sè akowasa è 580-559 SM. Embu’na iyâ arèya Mandana, potrè dâri Astyages, Raja Media sè akowasa è 584-550 SM. Kambisus I iyâ arèya raja bâbâân dâri Astyages.
Paddhângan tradisional adhâsarraghi penelitian arkeologi bân sèlsèla se èberri’ dâlem prasasti Behistun bân bi’ sejarawam Yunani Herodotos.[9] ngoca’ jhâ’ Koresy iyâ arèya angghuta dâri Dinasti Akhemiyah, saèngghâ kakaisaranna èsebbhut kakaisaran Akhemeniyah bi’ sejarawan modern. Nyama Akhemeniyah dhibi’ èkala’ dâri bângâtowa dinasti rèya, Akhaimenes, sè majhâghâ naghârâ Parsua è bârâ’ dâjâ Iran. Dhibi’en marèna jarèya èghântè potrana, Teispes, sè asandâng ghellâr “raja Ansyan” samarèna nakhlokkè kota Ansyan bân malowas karajaanna saèngghâ termaso’ kawasan Pars (sepoter Iran Lao’)[9]. Berkas kona nyebbhut jhâ’ Teipes andi’ potra anyama Koresy I sè awarisin cem-macem Raja Ansyan. Koresy I andi’ potra, Kambisus I, sè awarèsèn takhtana. Kambisus I iyâ arèya eppa’na Koresy Aghung.
Oca’ laèn nyebbhuttaghi jhâ’ saongghuna Koresy ta’ adârâ Akhemeniyah bân akaè’ antara dhibi’en bân Dinasti Akhemeniyah iyâ arèya ghâbâyân Darius Aghung[10], Raja Diraja Iran sè naè’ takhta sakètar bâllu’ taon samarèna mangkatta Koresy. Dalem tabung Koresy, ghâris sèlsèla para Raja Ansyan iyâ arèya Taispes-Koresy I-Kambisus I-Koresy II. Tade’ katerrangan jhâ’ Akheimenes iyâ arèya eppa’ Taispen akadhiyâ sè bâdâ dâlem Prasasti Behistun[11]. Dugâân rekaan sè è eghâbây Darius rèya èsebbâbbaghi kaangghuy aghâbây kesan jhâ’ Darius andi’ kaè’an kalowarga kalabân Koresy sè notabènè iyâ arèya sala sèttong pangowasa paleng pangaro bân èhormatè salanjhâng sajârâ.
Sabellunna dhâddhi Raja Diraja Iran, Koresy iyâ arèya raja daera Persia, saèngghâ naghârâna jhughân èsebbhut Kakaisaran Persia bi’ bhângsa non-Iran. Hal rèya sè adhâddhiyaghi kalangan non-Iran mapadâ Iran bân Persia.
Sombher
[beccè' | beccè' sombher]- ↑ Bachenheimer 2018, hlm. 188.
- ↑ 2,0 2,1 Schmitt Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)
- ↑ Dandamayev Cyrus (iii. Cyrus the Great) Cyrus's religious policies.
- ↑ Pirzada, Shams. Dawat ul Quran. hlm. 985.
- ↑ Tait 1846, hlm. 342-343.
- ↑ 6,0 6,1 Schmitt 2010, hlm. 515.
- ↑ D.T.Potts, Birth of the Persian Empire, Vol. I, ed. Curtis & Stewart, I.B.Tauris-British Museum, London, ç2005, hlm. 13-22
- ↑ Waters 2014, hlm. 171
- ↑ 9,0 9,1 Schmitt Achaemenid dynasty (i. The clan and dynasty)
- ↑ Waters 2004, hlm. 97.
- ↑ Briant 2002, hlm. 16–17.