Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego

Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego
British Indian Ocean Territory
Herb	Flaga
	Dewiza: In tutela nostra Limuria
	Hymn: God Save the King; (Boże chroń króla);
Ustrój polityczny	terytorium zamorskie Wielkiej Brytanii
Data powstania	1965
Władca	Karol III
Powierzchnia	60 km²
Populacja (2004); • liczba ludności	; 4000
• gęstość	66,7 os./km²
Kod ISO 3166	IO/IOT/086
Waluta	funt szterling (GBP)
Telefoniczny nr kierunkowy	+246
Domena internetowa	.io
Strefa czasowa	UTC +6
Język urzędowy	angielski
	Położenie na mapie świata Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego
	6°00′S 71°30′E/-6,000000 71,500000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego (6°00′S 71°30′E/-6,000000 71,500000) (ang. British Indian Ocean Territory) – terytorium zależne Wielkiej Brytanii, obejmujące archipelag Czagos (ang. Chagos), z których największa to Diego Garcia (7°20′S 72°25′E/-7,333333 72,416667).

Geografia

Osobny artykuł: Geografia Brytyjskiego Terytorium Oceanu Indyjskiego.

Terytorium zaliczane jest do obszaru Azji Południowej^[1]^[2].

Archipelag leży na Oceanie Indyjskim, na południe od Indii, w połowie drogi pomiędzy Afryką a Indonezją. Archipelag obejmuje 55 wysp koralowych.

Wyspy geograficznie są kontynuacją azjatyckich Lakszadiwów i Malediwów i znajdują się z nimi na jednym Grzbiecie Czagos-Lakkadiwy(inne języki). Od afrykańskich wysp wchodzących w skład Seszeli i Mauritiusu są oddzielone Grzbietem Środkowoindyjskim. Odległość wysp Czagos od najbliższej wyspy (atol Addu w Malediwach) wynosi 520 km, od Cejlonu – 1540 km, a od przylądka Komoryn (kontynent azjatycki) – 1600 km; od najbliższych wysp afrykańskich dzieli je 1660 km (wyspa Coëtivy wchodząca w skład Seszeli oraz wyspy Algalega i Rodrigues wchodzące w skład Mauritiusu), 1760 km od głównej wyspy Seszeli Mahé, 2080 km od wyspy Mauritius, 2450 km od Madagaskaru i 2830 km od kontynentu afrykańskiego (wybrzeże Somalii). Z tego powodu geograficznie wyspy zaliczane są do Azji^[3].

Na największej i najbardziej wysuniętej na południe, Diego Garcia, strategicznie położonej pośrodku Oceanu Indyjskiego, mieści się wspólna baza wojskowa Wielkiej Brytanii i USA. Linia brzegowa ma długość 698 km. Klimat tropikalny morski; gorący, wilgotny, łagodzony przez pasat. Ukształtowanie terenu: płaskie wyspy, większość terenu nie przekracza 2 m wysokości. Najwyższy punkt znajduje się na wyspie Diego Garcia i wynosi 15 m. Zasoby naturalne wysp to palmy kokosowe, ryby oraz trzcina cukrowa.

Historia

Archipelag wysp Czagos został zajęty przez Francję w XVIII wieku i włączony do kolonii Ille de France (dzisiejszy Mauritius). W 1810 roku wyspy zostały odebrane Francuzom przez Brytyjczyków i przyłączone do brytyjskich wówczas Seszeli (zostało to usankcjonowane traktatem z 1814 r.). W 1903 roku wyspy Czagos odłączono od Seszeli i przyłączono do brytyjskiego Mauritiusu. Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego utworzono w 1965 roku z wysp Czagos ponownie odłączonych od Mauritiusu i kilku wysp wyłączonych z terytorium Seszeli – Aldabra, Farquhar i Desroches – w celu założenia baz wojskowych Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, zgodnie z umową zawartą przez oba kraje na 50 lat. Wielka Brytania wykupiła te ziemie w 1967 roku. Dawni mieszkańcy wysp zostali przesiedleni w latach 1967–1973, najpierw na Mauritius, później także na Seszele. W 1976 roku archipelagi Aldabra i Farquhar oraz wyspę Desroches zwrócono Seszelom po uzyskaniu przez nie niepodległości^[4]. Obecnie Terytorium obejmuje tylko sześć głównych grup wysp tworzących archipelag Czagos. Od lat 70. na największej i najdalej na południe wysuniętej wyspie terytorium Diego Garcia mieści się wspólna baza marynarki wojennej Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Pozostałe wyspy Brytyjskiego Terytorium Oceanu Indyjskiego są niezamieszkane. W 2000 roku brytyjski Sąd Najwyższy unieważnił decyzję lokalnych władz imigracyjnych, na mocy której wysiedlono dawnych mieszkańców wysp, ale podtrzymał specjalny status wojskowy Diego Garcia. W 2024 r. Wielka Brytania ogłosiła, że przekaże suwerenność nad wyspami Czagos Mauritiusowi pod warunkiem zawarcia traktatu stwierdzającego, że atol Diego Garcia pozostanie w dzierżawie Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przez 99 lat^[5].

Polityka

Mauritius i Seszele wysuwają roszczenia do archipelagu Czagos włącznie z Diego Garcia; w 2001 roku byli mieszkańcy archipelagu Czagos, wysiedleni w latach 1967–1973, obecnie mieszkający głównie na Mauritiusie, otrzymali brytyjskie obywatelstwo i prawo do repatriacji; w maju 2006 roku Sąd Najwyższy w Londynie uchylił decyzję zakazującą zamieszkiwania na wyspach; w kwietniu 2006 grupa dawnych mieszkańców odwiedziła Diego Garcia; repatriację utrudni umowa z USA o dzierżawie Diego Garcia, ograniczająca dostęp do głównej wyspy archipelagu. W ostatnim czasie Mauritius uzyskał korzystną opinię Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z 2019 roku oraz Międzynarodowego Trybunału Prawa Morza z 2021 roku^[6]. Również stanowisko rządu Wielkiej Brytanii pod naciskiem opinii międzynarodowej uległo w 2022 roku złagodzeniu i dopuszczono możliwość negocjacji w sprawie zwrotu spornych wysp^[7].

Ludność

Dawniej na archipelagu Czagos mieszkało około 1200 robotników rolnych, którzy zostali przesiedleni na Mauritius i Seszele w latach 60. i 70. XX wieku; obecnie brak stałych mieszkańców; w listopadzie 2004 na archipelagu stacjonowało około 4000 żołnierzy amerykańskich i brytyjskich oraz personel pomocniczy (m.in. personel lotniska).

Gospodarka

Cała działalność gospodarcza skupia się na największej wyspie, Diego Garcia, na której znajduje się wspólna brytyjsko-amerykańska baza wojskowa. Prace budowlane i usługi na rzecz bazy wykonuje personel wojskowy oraz pracownicy kontraktowi z Wielkiej Brytanii, Mauritiusu, Filipin i USA. Na wyspach nie prowadzi się żadnej działalności przemysłowej ani rolniczej. Ilois (rdzenni mieszkańcy archipelagu Czagos) po powrocie zamierzają reaktywować uprawę trzciny cukrowej i rybołówstwo. Źródłem dochodów terytorium jest sprzedaż praw do połowu ryb i znaczków pocztowych.

Transport i łączność

Na wyspie Diego Garcia znajduje się port lotniczy o utwardzonej nawierzchni. Sieć drogową stanowi jedynie krótki odcinek drogi utwardzonej pomiędzy portem a lotniskiem na Diego Garcia. Sieć kolejowa nie istnieje. Dociera tam 1 stacja telewizyjna oraz 3 stacje radiowe (2 na falach długich i średnich, 1 UKF). Możliwy jest również dostęp do internetu.

Przypisy

↑ British Indian Ocean Territory, Central Intelligence Agency, 6 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-06] (ang.).
↑ British Indian Ocean Territory [online], climate-zone.com (ang.).
↑ Maciej Zych. Osiemdziesiąte pierwsze posiedzenie Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. „Polski Przegląd Kartograficzny”. tom 45 (nr 4), s. 400–402, 2013. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Oddział Kartograficzny. ISSN 0324-8321.
↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Protokół z LXXXI posiedzenia, s. 4 (ostatni dostęp: 28 listopada 2013 r.).
↑ UK cedes Chagos Islands to Mauritius in deal securing Diego Garcia military base [online], France 24, 3 października 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang.).
↑ Wielka Brytania nie chce oddać Mauritiusowi wysp Czagos na Oceanie Indyjskim [online], www.gazetaprawna.pl, 4 kwietnia 2021 [dostęp 2022-11-13] (pol.).
↑ UK agrees to negotiate with Mauritius over handover of Chagos Islands [online], the Guardian, 4 listopada 2022 [dostęp 2022-11-13] (ang.).

[CIA-1] British Indian Ocean Territory, Central Intelligence Agency, 6 czerwca 2022 [dostęp 2022-07-06] (ang.).

[climate-2] British Indian Ocean Territory [online], climate-zone.com (ang.).

[3] Maciej Zych. Osiemdziesiąte pierwsze posiedzenie Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. „Polski Przegląd Kartograficzny”. tom 45 (nr 4), s. 400–402, 2013. Polskie Towarzystwo Geograficzne, Oddział Kartograficzny. ISSN 0324-8321.

[4] Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, Protokół z LXXXI posiedzenia, s. 4 (ostatni dostęp: 28 listopada 2013 r.).

[5] UK cedes Chagos Islands to Mauritius in deal securing Diego Garcia military base [online], France 24, 3 października 2024 [dostęp 2024-10-03] (ang.).

[6] Wielka Brytania nie chce oddać Mauritiusowi wysp Czagos na Oceanie Indyjskim [online], www.gazetaprawna.pl, 4 kwietnia 2021 [dostęp 2022-11-13] (pol.).

[7] UK agrees to negotiate with Mauritius over handover of Chagos Islands [online], the Guardian, 4 listopada 2022 [dostęp 2022-11-13] (ang.).

[8] Uznawana przez 5 państw

[9] Uznawany przez 1 państwo

[10] Uznawana przez 5 państw

[11] Państwo in statu nascendi; Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę

[12] Uznawana przez 12 państw

[13] W skład azjatyckiej części Sporad Południowych wchodzą następujące wyspy: Agatonisi, Alimia, Arki, Chalki, Farmakonisi, Furni, Ikaria, Jali, Kalimnos, Kalolimnos(inne języki), Kos, Leros, Lewita(inne języki), Lipsi, Mejisti, Nímos(inne języki), Nisiros, Patmos, Pserimos, Ro, Rodos, Samos, Simi, Strongili(inne języki), Telendos(inne języki) oraz Tilos. Natomiast pozostałe wyspy: Armathia(inne języki), Astipalea, Karpatos, Kasos, Kinaros(inne języki), Saria oraz Sýrna(inne języki) geograficznie przynależą do Europy.

[14] Ta integralna część Grecji w Azji składa się z podanych wysp: Andipsary, Chios, Inuses i Psary oraz kilkunastu innych bezludnych wysepek (dodatkowo archipelag Kalogeri, który także należy do tego obszaru, jest włączony geograficznie do Europy, a nie do Azji).

[15] Ta integralna część Grecji w Azji składa się z wyspy Lesbos i kilkunastu innych bezludnych wysepek.

[16] Obecnie okupowana przez Rosję.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[A]

[B]

[C]

[D]

[E]

[F]

[G]

[H]

[I]

Terytoria zamorskie	Akrotiri i Dhekelia Anguilla Bermudy Brytyjskie Terytorium Antarktyczne Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego Brytyjskie Wyspy Dziewicze Kajmany Falklandy Gibraltar Montserrat Pitcairn Wyspa Świętej Heleny, Wyspa Wniebowstąpienia i Tristan da Cunha Georgia Południowa i Sandwich Południowy Turks i Caicos
Dependencje korony brytyjskiej	Guernsey (dependencja: Alderney) Jersey Wyspa Man

Państwa	Afganistan Arabia Saudyjska Armenia Azerbejdżan Bahrajn Bangladesz Bhutan Brunei Chiny Cypr Filipiny Gruzja Indie Indonezja Irak Iran Izrael Japonia Jemen Jordania Kambodża Katar Kazachstan Kirgistan Korea Południowa Korea Północna Kuwejt Laos Liban Malediwy Malezja Mjanma Mongolia Nepal Oman Pakistan Rosja Singapur Sri Lanka Syria Tadżykistan Tajlandia Timor Wschodni Turcja Turkmenistan Uzbekistan Wietnam Zjednoczone Emiraty Arabskie
Terytoria zależne	Akrotiri Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego Dhekelia Wyspa Bożego Narodzenia Wyspy Kokosowe
Podmioty o ograniczonym uznaniu międzynarodowym	Abchazja^[A] Cypr Północny^[B] Osetia Południowa^[C] Palestyna (Autonomia Palestyńska)^[D] Republika Chińska (Tajwan)^[E]
Integralne części państw położonych poza Azją	Azjatyckie Sporady Południowe (część Grecji)^[F] Chios (część Grecji)^[G] Lesbos (część Grecji)^[H] Półwysep Synaj (część Egiptu) Tuzła (część Ukrainy)^[I]