Konstytucja

	Informacje w projektach siostrzanych
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Konstytucja (od łac. constituo „urządzać, ustanawiać, regulować”) – akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, który zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie.

W skład materii konstytucyjnej mogą wchodzić różne zagadnienia. Konstytucja może więc określać: podstawy ustroju społeczno-gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela.

Podręczniki prawnicze określają konstytucję jako ustawę zasadniczą charakteryzującą się specjalnym, wyjątkowym procederem jej zmieniania (według art. 235). Na straży konstytucji stoi głowa państwa, często nad jej przestrzeganiem czuwa specjalny trybunał. Konstytucja jest najwyższym aktem normatywnym.

Inne znaczenia

Niektóre organizacje nazywają konstytucją główny zestaw reguł, którymi kierują się w działalności.

W Polsce w czasach do konstytucji 1791 określenie konstytucja sejmowa było synonimem zwykłej ustawy, gdyż sejm wydawał wówczas tzw. constitutiones, czyli konstytucje.

W Kościele katolickim podstawowym aktem prawnym (porównanym do ustawy) jest konstytucja apostolska, wydawana przez papieża.

Klasyfikacja

Konstytucje można dowolnie klasyfikować. W doktrynie prawa konstytucyjnego najczęstsze klasyfikacje to podział ze względu na:

formę – pisane (formalne) i niepisane (materialne);
sposób zapisania – akt normatywny (książkowa) i rozproszona (niespisana – pojedyncze ustawy w wielu miejscach);
treść – pełne i niepełne, tzw. małe konstytucje;
procedurę powstawania – uchwalane i oktrojowane;
sposób zmiany – sztywne i elastyczne;
okres obowiązywania – stałe i czasowe.

Dodatkowo stosuje się podział na konstytucje proste i złożone (gdy całość regulacji zawarta jest w jednej lub kilku ustawach).

Przykłady konstytucji

Obowiązujące

Konstytucja	Data uchwalenia	Odnośnik do tekstu konstytucji
Konstytucja Austrii	1 października 1920	Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja Albanii	21 października 1998	Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja Algierii	1996	Wikiźródła (arab.)
Konstytucja Andory	2 lutego 1993	Tekst Konstytucji (ang.)
Konstytucja Argentyny	1853	Wikiźródła (hiszp.)
Konstytucja Armenii	5 sierpnia 1995
Konstytucja Belgii	7 lutego 1831	Wikiźródła (fr.)
Konstytucja Białorusi	15 marca 1994	Tekst Konstytucji (ang.)
Układ w Dayton (Bośnia i Hercegowina)^[a]	14 grudnia 1995	Tekst konstytucji (ang.)
Konstytucja Brazylii	5 października 1988
Konstytucja Bułgarii	12 lipca 1991
Konstytucja Chile	11 września 1980	Wikiźródła (hiszp.)
Konstytucja Chińskiej Republiki Ludowej	4 grudnia 1982
Konstytucja Chorwacji	22 grudnia 1990^[b]	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Czarnogóry	19 października 2007
Konstytucja Czech	16 grudnia 1992	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Danii	5 czerwca 1849	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Dżibuti	15 września 1992
Konstytucja Estonii	28 czerwca 1992
Konstytucja Egiptu	18 stycznia 2014^[c]
Konstytucja Finlandii	11 czerwca 1999	Wikiźródła (pol.)
Konstytucja Francji	4 października 1958	Wikiźródła (fr.)
Konstytucja Grecji	1975^[d]
Konstytucja Gruzji	24 sierpnia 1995
Konstytucja Indii	26 listopada 1949
Konstytucja Iraku	15 września 2005
Konstytucja Iranu	24 października 1979
Konstytucja Irlandii	29 grudnia 1937
Konstytucja Islandii	17 czerwca 1944
Konstytucja Izraela	konstytucja materialna
Konstytucja Japonii	6–7 października 1946^{[potrzebny przypis]}
Konstytucja Hiszpanii	31 października 1978	Wikiźródła (hiszp.)
Konstytucja Japonii	3 listopada 1946
Konstytucja Kanady	25 marca 1982
Konstytucja Korei Północnej	kwiecień 2009^[e]	Tekst konstytucji (ang.)
Konstytucja Libanu	23 maja 1926
Konstytucja Liberii	26 lipca 1847
Konstytucja Liechtensteinu	5 października 1921
Konstytucja Litwy	6 listopada 1992	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Luksemburga	1868	Tekst konstytucji
Konstytucja Łotwy	15 lutego 1922^[f]	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Macedonii	8 września 1991	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Meksyku	5 lutego 1917
Konstytucja Monako	17 grudnia 1962
Konstytucja Mongolii	12 lutego 1992
Konstytucja Nauru	31 stycznia 1968
Konstytucja Niemiec	23 maja 1949	Wikisource (niem.)
Konstytucja Norwegii	16 maja 1814	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Polski	2 kwietnia 1997	Wikiźródła
Konstytucja Portugalii	24 kwietnia 1976
Konstytucja Republiki Południowej Afryki	8 maja 1996
Konstytucja Federacji Rosyjskiej	12 grudnia 1993^[g]	Wikiźródła (ros.)
Konstytucja Rumunii	18 marca 1990	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja San Marino	konstytucja materialna Statut San Marino – 8 października 1600 Deklaracja Praw Obywatela – 12 lipca 1974
Konstytucja Serbii	8 listopada 2006
Konstytucja Słowacji	1 września 1992	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Stanów Zjednoczonych	17 września 1787	Wikiźródła (ang.)
Konstytucja Szwajcarii	18 grudnia 1998^[h]	Tekst konstytucji (pol.)
Konstytucja Szwecji	konstytucja materialna
Konstytucja Turcji	1982
Konstytucja Ukrainy	28 czerwca 1996	Tekst konstytucji (pol.)
Prawo Fundamentalne Watykanu	26 listopada 2000	Tekst ustawy (pol.)
Konstytucja Węgier	18 kwietnia 2011	Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja Wielkiej Brytanii	konstytucja materialna
Konstytucja Włoch	22 grudnia 1947	Tekst konstytucji (pol.)

Historyczne

Konstytucja	Data uchwalenia	Lata obowiązywania	Odnośnik do tekstu konstytucji
Konstytucja Korsyki	1755	1755–1769
Konstytucja 3 Maja	3 maja 1791	1791–1793
Konstytucja Królestwa Francji z 1791 roku	3 września 1791	1791–1792
Konstytucja roku I, Republiki Francuskiej – Konstytucja jakobińska	24 czerwca 1793	Nie weszła w życie
Konstytucja roku III, Republiki Francuskiej – Konstytucja dyrektorialna	22 sierpnia 1795	1795–1799
Konstytucja roku VIII, Republiki Francuskiej – Konstytucja konsularna	24 grudnia 1799	1799–1815
Konstytucja roku X, Republiki Francuskiej^[i]	2 sierpnia 1802
Konstytucja roku XII, Cesarstwa Francuskiego – Konstytucja cesarska^[i]	18 maja 1804
Karta Konstytucyjna Francji Ludwika XVIII	4 czerwca 1814	1814–1830
Akt dodatkowy do konstytucji cesarstwa	22 kwietnia 1815
Konstytucja Chile z 1823 roku	29 grudnia 1823	1823–1824
Karta konstytucyjna Francji 1830 roku	14 sierpnia 1830	1830–1848
Konstytucja Chile z 1833 roku	25 maja 1833	1833–1925
Konstytucja II Republiki Francuskiej	4 listopada 1848	1848–1852
Konstytucja marcowa Cesarstwa Austriackiego	4 marca 1849^[j]	1849–1851^[k]
Patent lutowy Cesarstwa Austriackiego	26 lutego 1861	1861–1865-1867^[l]
Konstytucja grudniowa Cesarstwa Austriackiego	21 grudnia 1867	1867–1918
Konstytucja Królestwa Hiszpanii z 1869	15 stycznia 1869	1869–1876
Konstytucja Niemiec z 1871	16 kwietnia 1871	1871–1919
Konstytucja Królestwa Hiszpanii z 1876	30 czerwca 1876	1876–1931
Konstytucja Japonii 1889	11 lutego 1889	1889–1946
Konstytucja Rosji z 1918	10 lipca 1918
Konstytucja weimarska	11 sierpnia 1919	1919–1945
Konstytucja Wolnego Miasta Gdańska	17 listopada 1920	1920–1939	Tekst Konstytucji (pol. • niem.)
Konstytucja ZSRR z 1924	30 grudnia 1922/1924	1924–1936
Konstytucja Chile z 1925 roku	30 sierpnia 1925 roku	1825–1973-1981^[m]
Konstytucja Republiki Hiszpańskiej z 1931 roku	9 grudnia 1931	1931–1939
Konstytucja ZSRR z 1936	5 grudnia 1936	1936–1977
Konstytucja Słowacji z 1939	21 lipca 1939	1939–1945
Konstytucja Węgier z 1949	18 sierpnia 1949	1949–2012	Tekst Konstytucji (pol.)
Konstytucja ZSRR z 1977	7 października 1977	1977–1991

Polskie historyczne

Konstytucja	Data uchwalenia	Lata obowiązywania	Odnośnik do tekstu konstytucji
Prawa kardynalne (mające charakter ustawy zasadniczej)	1767–1768	1767–1791, 1793–1795	Wikiźródła
Konstytucja 3 maja	3 maja 1791	1791–1793	Wikiźródła
Konstytucja Księstwa Warszawskiego	22 lipca 1807	1807–1815	Wikiźródła
Konstytucja Królestwa Polskiego	27 listopada 1815	1815–1832	Wikiźródła
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1815	3 maja 1815	1815–1818
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu z 1818	11 września 1818	1818–1833	Wikiźródła
Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa z 1833	29 lipca 1833	1833–1846
Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego	14/26 lutego 1832		Wikiźródła
Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim	26 lutego 1861	1861–1918
Mała Konstytucja z 1919	20 lutego 1919	1919–1921	Wikiźródła
Statut Organiczny Województwa Śląskiego	15 lipca 1920	1920–1945	Wikiźródła
Konstytucja marcowa	17 marca 1921	1921–1935^[n] 1945–1952	Wikiźródła
Nowela sierpniowa	2 sierpnia 1926	1926–1935	Wikiźródła
Konstytucja kwietniowa	23 kwietnia 1935	1935–1945-1990^[o]	Wikiźródła
Mała Konstytucja z 1947	19 lutego 1947	1947–1952	Wikiźródła
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej	22 lipca 1952	1952–1997	Wikiźródła
Mała Konstytucja z 1992	17 października 1992	1992–1997	Wikiźródła

Inne

Konstytucje państw nieuznawanych i terytoriów niesamodzielnych
Konstytucja	Data uchwalenia	Odnośnik do tekstu konstytucji
Konstytucja Abchazji	26 listopada 1994
Konstytucja Hesji	1 grudnia 1946
Konstytucja Kosowa	15 czerwca 2008
Konstytucja Naddniestrza	24 grudnia 1995

*Konstytucje* organizacji międzynarodowych
Konstytucja	Data uchwalenia	Odnośnik do tekstu konstytucji
Karta Narodów Zjednoczonych	26 czerwca 1945	Tekst Karty (pol.)
Konstytucja dla Europy	29 października 2004^[p]	Tekst Konstytucji (pol.)

Zobacz też

ustawa konstytucyjna

Uwagi

↑ Treść konstytucji Bośni i Hercegowiny została ustalona jako załącznik nr 4 do układu pokojowego z Dayton.
↑ Zmodyfikowana w 1999 i 2001 roku.
↑ Data wejścia w życie.
↑ Nowelizacje w 1986, 2001 i 2008.
↑ Poprzednie wersje konstytucji były przyjmowane w 1948, 1972, 1992 i w 1998 roku.
↑ Po odzyskaniu niepodległości przywrócono obowiązywanie konstytucji łotewskiej z 1922 roku.
↑ Data przyjęcia w referendum.
↑ 18 kwietnia 1999 poddana pod referendum.
↑ ^a ^b Traktowana najczęściej jedynie jako nowelizacja konstytucji konsularnej z 1799.
↑ Sporządzona w marcu 1849, ogłoszona 7 marca, nosiła oficjalną datę 4 marca 1849.
↑ Formalnie obowiązywała do 31 grudnia 1851, faktycznie przez cały ten okres zawieszonej (nigdy nie weszła w życie).
↑ W 1865 zawieszony, obowiązywał de facto do 1867.
↑ Od 1973 zawieszona, de facto obowiązywała do 1981.
↑ Konstytucja kwietniowa pozostawiła w mocy niektóre przepisy konstytucji marcowej.
↑ Na uchodźstwie obowiązywała do 1990.
↑ Data podpisania.

Linki zewnętrzne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Teksty i porównanie konstytucji państw świata po angielsku
Strona z tekstami konstytucji większości państw świata
Archiwalna strona z tekstami dawnych i obecnych konstytucji. staff.amu.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-21)]. (m.in. Polska, Francja, Niemcy, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania)
Archiwalna strona z tekstami kilkunastu konstytucji w języku polskim. konstytucja.e-studio.biz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-22)].

[1] Treść konstytucji Bośni i Hercegowiny została ustalona jako załącznik nr 4 do układu pokojowego z Dayton.

[2] Zmodyfikowana w 1999 i 2001 roku.

[3] Data wejścia w życie.

[4] Nowelizacje w 1986, 2001 i 2008.

[5] Poprzednie wersje konstytucji były przyjmowane w 1948, 1972, 1992 i w 1998 roku.

[6] Po odzyskaniu niepodległości przywrócono obowiązywanie konstytucji łotewskiej z 1922 roku.

[7] Data przyjęcia w referendum.

[8] 18 kwietnia 1999 poddana pod referendum.

[a-9] Traktowana najczęściej jedynie jako nowelizacja konstytucji konsularnej z 1799.

[10] Sporządzona w marcu 1849, ogłoszona 7 marca, nosiła oficjalną datę 4 marca 1849.

[11] Formalnie obowiązywała do 31 grudnia 1851, faktycznie przez cały ten okres zawieszonej (nigdy nie weszła w życie).

[12] W 1865 zawieszony, obowiązywał de facto do 1867.

[13] Od 1973 zawieszona, de facto obowiązywała do 1981.

[14] Konstytucja kwietniowa pozostawiła w mocy niektóre przepisy konstytucji marcowej.

[15] Na uchodźstwie obowiązywała do 1990.

[16] Data podpisania.

[a]

[b]

[c]

[d]

[e]

[f]

[g]

[h]

[i]

[j]

[k]

[l]

[m]

[n]

[o]

[p]