Przejdź do zawartości

Więzienie Hỏa Lò

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
„Hanoi Hilton” na zdjęciu lotniczym z 1970
Francuska nazwa „Maison Centrale” nad bramą Hỏa Lò

Więzienie Hỏa Lò (wiet. Nhà tù Hỏa Lò; hwâː lɔ̀; fr. Prison Hỏa Lò) – dawne więzienie w Hanoi, pierwotnie używane przez francuskich kolonistów w celu przetrzymywania więźniów politycznych, a później przez Wietnam Północny dla amerykańskich jeńców wojennych podczas wojny wietnamskiej. W tym późniejszym okresie stało się znane amerykańskim jeńcom wojennym jako „Hanoi Hilton”. Po operacji Homecoming więzienie było wykorzystywane do przetrzymywania wietnamskich dysydentów i innych więźniów politycznych, w tym poety Nguyễn Chí Thiệna. Więzienie zostało zburzone w latach 90.; jego brama nadal pełni funkcję muzeum.

Okres francuski

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Hỏa Lò, powszechnie tłumaczona jako „ognisty piec” lub nawet „piekielna dziura”[1], pochodzi od nazwy ulicy phố Hỏa Lò, nazwanej tak ze względu na koncentrację sklepów sprzedających piece opalane drewnem i węglem, które istniały przy tej ulicy w czasach przedkolonialnych.

Więzienie zostało zbudowane przez Francuzów w latach 1886–1889[1] (według innych źródłem 1898[2] lub 1901[3]), gdy Wietnam był częścią Indochin Francuskich. Francuzi nazywali więzienie „Maison Centrale”[1] („Domem Centralnym”), co nadal jest nazwą więzień dla niebezpiecznych lub skazanych na bardzo długie wyroki więźniów we Francji. Obiekt znajdował się w pobliżu Dzielnicy Francuskiej w Hanoi[2]. Miał służyć do przetrzymywania Wietnamczyków, szczególnie więźniów politycznych osadzonych za działalność niepodległościową, którzy często byli tam poddawani torturom i egzekucjom[3]. Przebudowa w 1913 roku pozwoliła zwiększyć pojemność więzienia z 460 do 600 więźniów[2]. Mimo to obiekt często i tak był przepełniony, z obecnością średnio 730 więźniów każdego dowolnego dnia w 1916 roku; liczba ta wzrosła do 895 w 1922 roku i 1430 w 1933 roku[2]. Do 1954 roku przetrzymywano w nim ponad 2000 osób[1], często w nieludzkich warunkach[3], a więzienie stało się symbolem kolonialnego ucisku i niechęci Wietnamczyków wobec Francuzów[1].

Położenie więzienia w centrum dużego miasta miało znaczenie dla jego charakteru. W latach 1910–1930 uliczni handlarze zajmowali się przekazywaniem wiadomości przez okna więzienia i przerzucaniem tytoniu oraz opium przez mury oraz odbieraniem wiadomości od więźniów, które wyrzucano na ulicę w przeciwnym kierunku[4]. W samym więzieniu miała miejsce intensywna wymiana poglądów i idei pomiędzy osadzonymi. Wiele przyszłych czołowych postaci komunistycznego Wietnamu Północnego i Việt Minhu było więzionych w „Maison Centrale” w latach 30. i 40.[5]

Warunki przetrzymywania więźniów politycznych w „Kolonialnej Bastylii” zostały nagłośnione w 1929 roku w szeroko rozpowszechnionej relacji trockisty Phan Văn Hùma, który opowiadał o więziennym doświadczeniu, jakie dzielił ze znanym publicystą Nguyễn An Ninhem[6][7].

Epoka wietnamska

[edytuj | edytuj kod]

Po porażce w bitwie pod Dien Bien Phu i układach genewskich z 1954 roku Francuzi opuścili Hanoi, a więzienie przeszło pod władzę Demokratycznej Republiki Wietnamu[8]. Następnie obiekt służył jako ośrodek edukacji politycznej i działalności rewolucyjnej, aby zaznaczyć jego historyczne znaczenie dla Wietnamczyków z Północy[5].

Wojna w Wietnamie

[edytuj | edytuj kod]
Obszar „Little Vegas” zbudowany dla amerykańskich jeńców wojennych w 1967 roku, pokazany podczas inspekcji w 1973 roku na krótko przed uwolnieniem Amerykanów

Podczas wojny wietnamskiej pierwszym amerykańskim jeńcem wojennym wysłanym do Hỏa Lò był porucznik Everett Alvarez Jr., który został zestrzelony 5 sierpnia 1964 roku[9]. Od samego początku amerykańscy jeńcy wojenni musieli znosić okropne warunki, w tym złe jedzenie i brak dostępu do środków higieny osobistej[10]. Kompleks więzienny został ironicznie nazwany przez amerykańskich jeńców „Hanoi Hilton”, w nawiązaniu do znanej sieci luksusowych hoteli Hilton. Istnieje pewna niezgodność wśród relacji pierwszej grupy jeńców wojennych, co do tego, kto wymyślili tę nazwę, ale pilot F-8D Bob Shumaker był pierwszym, który ją zapisał, wyrywając napis „Witamy w Hanoi Hilton” na uchwycie wiadra, aby powitać w ten sposób przybywającego do obozu porucznika sił powietrznych Roberta Peela[11].

Od początku 1967 roku otwarto nową część więzienia dla przybywających amerykańskich jeńców wojennych[12]; nazwano ją „Little Vegas”, a jej poszczególne budynki i obszary ochrzczono na cześć charakterystycznych punktów Las Vegas Strip, takich jak „Golden Nugget”, „Thunderbird”, „Stardust”, „Riviera” i „Desert Inn”[13]. Nazwy te wybrano, ponieważ wielu pilotów szkoliło się w bazie sił powietrznych Nellis, położonej w pobliżu Las Vegas[12]. Amerykańscy piloci często byli już w złym stanie, gdy zostali schwytani, odniósłszy rany podczas katapultowania się lub lądowania na ziemi[14].

Zasady panujące w więzieniu Hỏa Lò zapisane w języku angielskim
Pomnik na terenie więzienia Hỏa Lò

Hỏa Lò było jednym z miejsc, w których armia północnowietnamska przetrzymywała, torturowała i przesłuchiwała schwytanych żołnierzy, głównie amerykańskich pilotów zestrzelonych podczas bombardowań[15]. Chociaż Wietnam Północny był sygnatariuszem III konwencji genewskiej z 1949 roku[15], która wymagała „godnego i humanitarnego traktowania” jeńców wojennych, stosowano drastyczne metody tortur, takie jak wiązanie linami, bicie i długotrwałe odosobnienie[15][16][9]. Kiedy jeńcy wojenni zaczęli być zwalniani z tego i innych północnowietnamskich więzień za czasów administracji prezydenta Lyndona Johnsona, ich zeznania ujawniły powszechne i systematyczne znęcanie się Wietnamczyków nad jeńcami wojennymi[13]. W 1968 roku Walter Heynowski i Gerhard Scheumann z Niemiec Wschodnich nakręcili w więzieniu 4-odcinkowy serial pt. Piloci w piżamach zawierający wywiady z amerykańskimi pilotami, które, jak twierdzili, nie były reżyserowane. Heynowski i Scheumann pytali jeńców o sprzeczności w ich samoocenie i ich postępowanie w czasie wojny oraz o różnice między Kodeksem Sił Bojowych Stanów Zjednoczonych a ich zachowaniem w trakcie i po schwytaniu[17].

Wietnamczycy z Północy odpowiedzieli na zarzuty, że więźniowie byli traktowani dobrze i zgodnie z konwencjami genewskimi[18]. W 1969 roku wyemitowali serię oświadczeń amerykańskich więźniów, które rzekomo popierały to oświadczenie[18]. W rzeczywistości równie częste było znęcanie się nad więźniami Vietcongu i Armii Wietnamu Północnego oraz dysydentami w więzieniach Wietnamu Południowego jak znęcanie się Wietnamczyków Północnych nad jeńcami z Wietnamu Południowego i Stanów Zjednoczonych oraz ich własnymi dysydentami[19].

Od końca 1969 roku traktowanie więźniów w Hỏa Lò i innych obozach stało się mniej surowe i ogólnie bardziej humanitarne[9]. Po próbie akcji ratunkowej w obozie jenieckim w Sơn Tây pod koniec 1970 roku większość jeńców wojennych z obozów zewnętrznych została przeniesiona do Hỏa Lò, dzięki czemu Wietnamczycy mieli mniej obiektów do ochrony[20]. Stworzyło to wspólną przestrzeń życiową nazwaną „Camp Unity” w Hỏa Lò, co znacznie zmniejszyło izolację jeńców wojennych i poprawiło ich morale[13][20].

Sprawozdania powojenne

[edytuj | edytuj kod]

Po wprowadzeniu w życie paryskich porozumień pokojowych z 1973 roku Stany Zjednoczone ani ich sojusznicy nigdy formalnie nie oskarżyli Wietnamu Północnego o zbrodnie wojenne w tym miejscu. W latach 2000. rząd wietnamski zajmował stanowisko, że twierdzenia, jakoby jeńcy wojenni byli torturowani w Hỏa Lò i innych miejscach podczas wojny, są zmyślone, ale Wietnam chce pominąć ten problem, aby nawiązać lepsze stosunki z USA[21]. Tran Trong Duyet, strażnik więzienny w Hỏa Lò od 1968 roku i jego komendant przez ostatnie trzy lata wojny, utrzymywał w 2008 roku, że żaden jeniec wojenny nie był torturowany[21]. Jednak relacje naocznych świadków złożone przez amerykańskich żołnierzy przedstawiają inną wersję ich pobytu w niewoli.

Po wojnie Risner napisał książkę pt. Passing of the Night, w której szczegółowo opisał siedem lat spędzonych w Hỏa Lò. Znaczna ilość literatury powstała po uwolnieniu jeńców wojennych po repatriacji, przedstawiając Hỏa Lò i inne więzienia jako miejsca, w których dochodziło do takich okrucieństw, jak morderstwa, pobicia, łamanie kości i zębów, przebijanie błon bębenkowych, zwichnięcia kończyn, głód, podawanie żywności zanieczyszczonej ludzkimi i zwierzęcymi odchodami oraz zaniedbania medyczne w zakresie infekcji i chorób tropikalnych. Szczegóły te ujawniają m.in. relacje jednego z najsłynniejszych więźniów Hỏa Lò, Johna McCaina (Faith of My Fathers: A Family Memoir)[22].

Ponadto Hỏa Lò zostało przedstawione w hollywoodzkim filmie The Hanoi Hilton z 1987 roku[23].

Hỏa Lò pod koniec lat 70. i na początku lat 80.

[edytuj | edytuj kod]

Więzienie nadal było używane po uwolnieniu amerykańskich jeńców. Wśród ostatnich więźniów Hỏa Lò był poeta-dysydent Nguyễn Chí Thiện, który został ponownie uwięziony w 1979 roku po próbie dostarczenia swoich wierszy do ambasady brytyjskiej i spędził następne sześć lat w Hỏa Lò, aż do 1985 roku, kiedy został przeniesiony do bardziej nowoczesnego więzienia. Wspomina ona swoje ostatnie lata uwięzienia, częściowo w formie fikcyjnej, w Hỏa Lò/Hanoi Hilton Stories (2007)[24].

Rozbiórka, przebudowa i muzeum

[edytuj | edytuj kod]
Skafander lotniczy i spadochron Johna McCaina, wystawione w części muzealnej na terenie Hỏa Lò

Większość więzienia została zburzona w połowie lat 90., a na jego terenie znajdują się dwa wysokie budynki, z których jeden to 25-piętrowy apartamentowiec Somerset Grand Hanoi[25]. Pozostałe części zabudowy zostały przekształcone w kompleks handlowy z zachowaniem oryginalnych francuskich murów z epoki kolonialnej[26].

Tylko część więzienia zachowana została jako muzeum. Wystawy pokazują głównie francuski okres istnienia więzienia, w tym salę, w której dokonywano egzekucji przy użyciu gilotyny, z oryginalnym wyposażeniem, oraz kwatery dla wietnamskich więźniów politycznych płci męskiej i żeńskiej[27].

Zostały zachowane materiały budowlane z kilku kompletnych cel, w tym oryginalne cegły, cementowe sufity, betonowe „łóżka” z kajdankami na kostki oraz oryginalne drzwi celi i okno. Po sześciu latach przechowywania w Wietnamie i prawie dziesięciu kolejnych w Kanadzie, cele zostały zrekonstruowane przy użyciu oryginalnych materiałów i przekształcone w stałą wystawę, która została otwarta w 2023 roku w American Heritage Museum w Stow w stanie Massachusetts[28].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e Logan 2000 ↓, s. 67–68
  2. ↑ a b c d Zinoman 2001 ↓, s. 52
  3. ↑ a b c Coram 2007 ↓, s. 178
  4. ↑ Zinoman 2001 ↓, s. 54.
  5. ↑ a b Logan 2000 ↓, s. 104
  6. ↑ Zinoman 2001 ↓.
  7. ↑ Phan Van Hum, Ngồi tù Khám Lớn (In the Maison Centrale), Saigon, 1929
  8. ↑ Laderman 2008 ↓, s. 1.
  9. ↑ a b c John L. Frisbee. Valor en Masse. „Air Force Magazine”, luty 1989. (ang.). 
  10. ↑ Hubbell 1976 ↓, s. 18.
  11. ↑ Rochester i Kiley 2007 ↓, s. 96.
  12. ↑ a b Rochester i Kiley 2007 ↓, s. 96, 292–294
  13. ↑ a b c Lieut. Commander John S. McCain III, United States Navy: How the POW's Fought Back. U.S. News & World Report, 14.05.1973. [dostęp 2025-02-23]. (ang.).
  14. ↑ Adam Parker: Former Vietnam POW recalls ordeal, fellowship. The Post and Courier, 19.10.2008. [dostęp 2025-02-23]. (ang.).
  15. ↑ a b c Karnow 1983 ↓, s. 655
  16. ↑ Jonathan Mahler: The Prisoner. New York Times, (2005-12-25). [dostęp 2025-02-23]. (ang.).
  17. ↑ Nora M. Alter. Excessive Pre/Requisites: Vietnam Through the East German Lens. „Cultural Critique”. 35, s. 54–66, 1996. DOI: 10.2307/1354571. (ang.). 
  18. ↑ a b U.S. Fliers Well Treated, Hanoi Says. „The Washington Post”, 6.06.1969. (ang.). >
  19. ↑ Karnow 1983 ↓, s. 655–656.
  20. ↑ a b C. V. Glines: The Son Tay Raid. Air Force Magazine, November 1995. [dostęp 2025-02-23]. (ang.).
  21. ↑ a b Hanoi Hilton' jailer says he'd vote for McCain. Associated Press, 27.06.2008. [dostęp 2025-02-23].
  22. ↑ Faith of My Fathers: A Family Memoir. 2000. [dostęp 2025-02-23]. (ang.).
  23. ↑ Menahem Golan, Lionel Chetwynd, The Hanoi Hilton - Apple TV, Apple TV, 27 marca 1987 [dostęp 2025-02-23] (ang.).
  24. ↑ Hoa lo / Hanoi Hilton Stories (Yale Southeast Asia Studies Monographs). 2007. [dostęp 2025-02-23]. (ang.).
  25. ↑ Hoa Lo Prison Museum. Lonely Planet. [dostęp 2025-02-23]. (ang.).
  26. ↑ Curry i Nguyen 1997 ↓, s. 13.
  27. ↑ White, Emmond i Eveland 2011 ↓, s. 270.
  28. ↑ The Journey. American Heritage Museum. [dostęp 2025-02-23]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Robert Coram: American Patriot: The Life and Wars Of Colonel Bud Day. Little, Brown and Company, 2007. ISBN 978-0-316-75847-5. (ang.).
  • Jeffrey E. Curry, Chinh T. Nguyen: Passport Vietnam: your pocket guide to Vietnamese business. 1997. ISBN 978-1885073259. (ang.).
  • John G. Hubbell: P.O.W.: A Definitive History of the American Prisoner-Of-War Experience in Vietnam, 1964–1973. New York: Reader's Digest Press, 1976. ISBN 978-0-88349-091-4. (ang.).
  • Stanley Karnow: Vietnam: A History. The Viking Press, 1983. ISBN 978-0-670-74604-0. (ang.).
  • Scott Laderman: Tours of Vietnam: War, Travel Guides, and Memory. 2008. (ang.).
  • William S. Logan: Hanoi: Biography of a City. University of New South Wales Pres. UNSW Press, 2000. ISBN 978-0-86840-443-1. (ang.).
  • Stuart I. Rochester, Frederick Kiley: Honor Bound: American Prisoners of War in Southeast Asia, 1961–1973. Annapolis, Maryland: Naval Institute Press, 2007. ISBN 978-1591147381. (ang.).
  • Daniel White, Ron Emmond, Jennifer Eveland: Frommer's Southeast Asia. Frommers, 2011. ISBN 978-1118009796. (ang.).
  • Peter Zinoman: The Colonial Bastille: A History of Imprisonment in Vietnam, 1862–1940. University of California Press, 2001. ISBN 978-0-520-22412-4. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Więzienie_Hỏa_Lò&oldid=76128277”