İçeriğe atla

Makedonyalı Arkhelaos

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Archelaus
Archelaus Drahması
Makedonya Kralı
Hüküm süresiMÖ 413–399[1]
Önce gelenII. Perdikkas
Sonra gelenOrestes
Doğum?
ÖlümMÖ 399
Eş(ler)iKleopatra[a]
Çocuk(lar)ıOrestes II. Amintas
II. Argaeus
Pausanias[b]
HanedanArgead
BabasıII. Perdikkas
AnnesiSimache

Archelaus (/ˌɑːrkɪˈleɪ.əs/; Grekçe: Ἀρχέλαος; ö. MÖ 399) veya I. Arkhelaos, Antik Yunanistan'da, MÖ 413-399 yılları arasında görev yapmış Makedonya kralı. MÖ 413 yılında Yunanların Sirakuza'daki ağır yenilgisinin ardından, Atinalılara önemli ölçüde erzak yardımı yapmış ve bu sebeple proxenos ve euergetes ünvanlarını almıştır.[2]

Devlet yönetimi, ordu ve ticarette yaptığı köklü değişikliklerle tanınan, yetenekli bir hükümdardı. Öldüğü zamana kadar Archelaus, Makedonya'yı önemli ölçüde daha güçlü bir güce dönüştürmeyi başarmıştı. Thukydides, Archelaus'un krallığının askeri altyapısı için, kendisinden önceki tüm hükümdarların toplamından daha fazlasını yaptığını belirtmiştir.[3]

Sanata oldukça değer veriyordu: Pella'daki sarayında, tragedya yazarı Agathon ve "Arkhelaos" ve Bakkhalar eserlerinin yazarı Euripides, besteci Timotheos, ressam Zeukses gibi sanatçıları toplamıştır.[4]

Ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Archelaus, II. Perdikkas ve karısı Simache'nin oğluydu. Simache'nin Archelaus'un amcası Alcetas tarafından bir zamanlar köleleştirildiği düşünülmektedir.[5] Platon, Gorgias'taki konuşmacıları aracılığıyla, Archelaus'un tahta çıkmak için hem amcası Alcetas'ı hem de isimsiz yedi yaşındaki üvey erkek kardeşini öldürdüğünü yazmıştır, ancak bu kesin değildir.[6][7] Deliller, çocuğun annesi ve Archelaus'un üvey annesi Kleopatra'nın aslında Archelaus'un karısıyla aynı kişi olduğunu göstermektedir. Örneğin, Aristoteles Politika adlı eserinde Archelaus'un karısından Kleopatra olarak bahseder.[8] Tarihçi Nicholas Hammond, bunun sadece bir tesadüf olduğunu ve Kleopatra'nın Makedonya'da kızlar için yaygın bir isim olduğunu iddia eder.[9] Ancak, beşinci yüzyılda gerçekten sık kullanılan bir isim olduğuna dair çok az kanıt vardır.[10] Yine de, Archelaus'un Kleopatra adlı bir kadınla en az bir çocuğu vardı.

Archelaus'un en az iki kızı vardı. Aristoteles, Archelaus'un en büyük kızını Lynkestis'e karşı bir savaşta Elimea kralına, küçüğünü ise gelecekteki hükümdar II. Amyntas'a (onu Archelaus'un oğlu olarak tanımlar) verdiğini bildirir.[11] Gerçek oğlu Orestes kral olmaya devam edecekti, ancak Archelaus'un II. Argaeus ve Amyntas'ın babası olup olmadığı konusunda belirsizlik vardır. Chioslu Theopompus, "hem Argaios'a hem de Pausanias'a Archelaos derler" diye yazmıştır, Hammond ise bunu "hem Argaeus'a hem de Pausanias'a Archelaus'un oğlu derler" şeklinde düzeltir.[12] Argaeus'un bir Argaed olma olasılığı yüksektir ve dahası, bilim insanları I. Alexander'ın diğer tüm torunlarını neredeyse hesaba katabilirler.[13] Bu düşünce tarzı, Aloroslu Ptolemy ve II. Filip'e karşı daha sonraki kraliyet rakibi[14] Pausanias'ın (II. Aeropus'un oğlu veya Philip'in suikastçısı olmayan), Archelaus'un oğlu olmasını da sağlayacaktır. Ancak, tüm tarihçiler aynı fikirde değildir ve bu iddia büyük ölçüde doğrulanamaz kalmaktadır.[15][16]

Amyntas'ın büyük olasılıkla I. Alexander'ın ikinci oğlu Menelaus'un oğlu olduğu, ancak Archelaus'un oğlu da olabileceği düşünülmektedir. Hammond tarafından öne sürülen yaygın görüş, Archelaus'un, Menelaus'un soyuyla gelecekteki bir güç mücadelesini önlemek için küçük kızını Amyntas'a veya Amyntas'ın oğluna verdiği yönündedir.[9][15][16] Bu argüman, kısmen Aelian'ın Varia Historia'sındaki Amyntas'ın Menelaus'un oğlu olduğuna dair bir satıra dayanmaktadır.[17] Alternatif teori ise, çok eşli Archelaus'un, aile bağlarını sağlamlaştırmak için oğlunu (Amyntas) kızıyla evlendirdiği şeklindedir: bir üvey erkek kardeş ve bir üvey kız kardeş.[18]

Hükümdarlık

[değiştir | kaynağı değiştir]

Archelaus iktidarı ele geçirdikten hemen sonra, son yarım yüzyıldır büyük bir tehdit olan Atina ile Makedonya'nın ilişkisini tamamen tersine çevirmesine olanak tanıyan bir durumla karşı karşıya kaldı. Atinalılar, MÖ 413'ün sonlarında Siraküza'da gemilerinin çoğunun yok edildiği büyük bir yenilgi yaşadılar. Bu, Atinalıları yeni gemiler inşa etmek için büyük miktarda keresteye çaresizce ihtiyaç duyar hale getirdi ve Archelaus'u fiyatı belirleme konumuna getirdi. Archelaus, Atinalılara ihtiyaç duydukları keresteyi cömertçe sağladı. Bunun karşılığında Atinalılar, Archelaus'u ve çocuklarını proxenos ve euergetes unvanlarıyl a onurlandırdı.[19]

Archelaus, birçok iç reformu yürürlüğe koymaya devam etti. Bol miktarda kaliteli sikke bastırdı. Kaleler inşa etti, düz yollar açtı (ordunun hareketleri için önemli) ve özellikle süvari ve hoplit piyadeleri olmak üzere ordunun organizasyonunu geliştirdi.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]
Archelaus tarafından ağırlanan Antik Yunan oyun yazarı Euripides'in Büstü

Archelaus, kültürlü bir adam olarak da biliniyordu ve güney Yunanistan ile kültürel ve sanatsal temaslarını genişletti. Pella'daki yeni sarayında (başkenti eski başkent Aegae'den buraya taşıdı), Agathon ve Euripides (Makedonya'da Archelaus ve Bakkhalar trajedilerini yazan), müzisyenler ve Zeuksis (zamanının en ünlü ressamı) dahil olmak üzere büyük şairleri, tragedya yazarlarını ağırladı.[20] Archelaus, Makedonya'nın Olimpiyatı olan Dion'da, Olimposlu Zeus ve Müzleri onurlandıran müzikal ve atletik yarışmalarla dini bir festival olan Olympia'yı yeniden düzenledi. Yunanistan'ın en büyük atletleri ve sanatçıları bu etkinliğe katılmak için Makedonya'ya geldi. Ayrıca Archelaus, hem Olimpiyat hem de Pythian Oyunları'nda Tethrippon'da yarıştı ve kazandı.[21]

Ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aelian'a göre, Archelaus MÖ 399'da bir av sırasında kraliyet uşaklarından Crateuas tarafından öldürüldü.[22] Konstandinos Paparrigopulos'a göre,[23] üç suç ortağı vardı: iki Tesalyalı (Crateuas ve Ellanokratis) ve bir Makedon, Decamnichos. İkincisi, Archelaus'un eskiden gözdesiydi (Aristoteles, bir noktada üçünün de öyle olduğunu söylüyor.[24]) Ancak Decamnichos, bir keresinde Archelaus'un önünde trajik şair Euripides'i şairin iddia edilen ağız kokusu nedeniyle aşağıladı. Bu, Archelaus'u öfkelendirdi ve Euripides'in Decamnichos'u cezalandırma amacıyla dövmesine (veya dövdürmesine) izin verdi. Decamnichos'un Archelaus'un sarayında kalmasına izin verildi; ancak, bu muameleyi unutmadı ve bu nedenle birkaç yıl sonra kralının öldürülmesine katıldı. Kralın ölümünün diğer versiyonları farklı kaynaklar tarafından bildirilmektedir.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Muhtemelen üvey annesi ve II. Perdikkas'ın eşiyle aynı kadın.
  2. ^ Ne II. Aeropus'nin oğlu ne de II. Filip'nin suikastçısıdır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ March, Duane (1995). "The Kings of Makedon: 399–369 B.C". Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte: 280.
  2. ^ In the shadow of Olympus, Eugene N. Borza, s.163 .0691008809
  3. ^ Thucydides, Peleponnesian War II, 100
  4. ^ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Archelaus, King of Macedonia". Encyclopædia Britannica. Vol. 2 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 362.
  5. ^ Claudius Aelianus, Varia historia 12, 43.
  6. ^ Plato. Gorgias. Plato in Twelve Volumes. 3. Lamb, W.R.M. tarafından çevrildi. Harvard University Press. ss. 470d-471d. 2 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2025. 
  7. ^ Roisman, Joseph (2010). "Classical Macedonia to Perdiccas III". Roisman, Joseph; Worthington, Ian (Ed.). A Companion to Ancient Macedonia. Blackwell. s. 154. 
  8. ^ Aristotle. "Politics 15 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Aristotle in 23 Volumes. Vol. 21. Translated by Rackham, H. Harvard University Press, 5.1311b 14 Kasım 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  9. ^ a b Hammond, N.G.L. (1979). A History of Macedonia Volume II: 550–336 B.C. Oxford: Clarendon Press. p. 169.
  10. ^ Carney, Elizabeth (2000). Women and Monarchy in Macedonia. University of Oklahoma Press, p.22. 0-8061-3212-4
  11. ^ Aristotle. "Politics 15 Mart 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Aristotle in 23 Volumes. Vol. 21. Translated by Rackham, H. Harvard University Press, 5.1311b 14 Kasım 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  12. ^ Hammond 1979, p. 175.
  13. ^ March 1995, p.281.
  14. ^ Diodorus Siculus. "Library". Diodorus of Sicily in Twelve Volumes. Vol. 4–8. Translated by Oldfather, C.H. Harvard University Press, 16.2.6.
  15. ^ a b Roisman 2010, p. 158.
  16. ^ a b Carney 2000, p. 250.
  17. ^ Claudius Aelianus. "Various History". Claudius Aelianus His Various History. Book XII. Translated by Stanley, Thomas (1665), 12.43.
  18. ^ Fox, Robin Lane (2011). "399–369 BC". In Fox, Robin Lane (ed.). Brill’s Companion to Ancient Macedon: Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC–300 AD. Boston: Brill. pp. 216–217.
  19. ^ In the shadow of Olympus by Eugene N. Borza, page 163 .0691008809
  20. ^ Chisholm 1911.
  21. ^ "Solinus". www.thelatinlibrary.com. 27 Ekim 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2025. 
  22. ^ Aelian. Varia Historia, 8.9.
  23. ^ Paparrigopoulos, Constantine. History of the Hellenic nation, 6 volumes, 1860–1877. Atina: N. G. Passari. 
  24. ^ Aristotle, Politics, 1311a.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Makedonyalı_Arkhelaos&oldid=35305143" sayfasından alınmıştır