დინორეშა გინულა

იემენი

რსხილეფიშ რედაქტირაფა
ვიკიპედიაშე
იემენიშ რესპუბლიკა
არაბ. الجمهورية اليمنية‎‎
al-Jumhūriyyatu l-Yamaniyyatu (ფორმალური)
al-Jumhūriyyah l-Yamaniyyah (ვაფორმალური)
იემენი
იემენიშ
დევიზი: არაბ. الله، الوَطَن، الثَورة، الوَحدة‎‎
"ღორონთი, ქიანა, რევოლუცია, ართობა"
ჰიმნი: არაბ. نشيد اليمن الوطني‎‎
al-Jumhūrīyah al-Muttaḥidah
"გოართოიანაფილი რესპუბლიკა"

იემენიშ ორენი
ნანანოღასანა

15°00′ ოორ. გ. 48°00′ ელ. გ. / 

უკაბეტაში ნოღა სანა, ადენი
ოფიციალური ნინა(ეფი) არაბული
რელიგია
თარობა უნიტარული დღაშური რესპუბლიკა
 -  საპრეზიდენტო ხენჯღვერალაშ სხუნუშ მადუდე რიშად ალ-ალიმი (სადიო)[n 1]
 -  პრემიერ-მინისტრი აჰმედ ავად ბინ მუბარაქი (სადიო)[n 2]
ფართობი
 -  გვალო 455,503 კმ2 (53-ა)
 -  წყარი (%) უნიშული
მახორობა
 -  2023 ფასებათ 34,449,825[1] (48-ო)
 -  მეჭედალა 75.6 ად/კმ2 (143-ა)
ედპ (ჸუპ) 2013 ფასებათ
 -  გვალო $69.963 მილიარდი (109-ა)
 -  ართ მახორუშე $2,053 (180-ა)
აგი (2022) 0.424 (დაბალი) (186-ა)
ვალუტა იემენიშ რიალი (YER)
ბორჯიშ ორტყაფუ UTC+03:00
ქიანაშ კოდი YEM
Internet TLD .ye
ოტელეფონე კოდი +967

იემენი (არაბ. اليمن‎‎), ოფიციალური ჯოხოდვალა — იემენიშ რესპუბლიკა (არაბ. الجمهوريّة اليمنية‎‎) — სახენწჷფო ობჟათე-ბჟადალი აზიას[2], არაბეთიშ ჩქონიშ ობჟათე მუხურს. ოორუეშე უხურგანს საუდიშ არაბეთი, ოორუე-ბჟაეიოლშე — ომანი, ბჟადალშე — ჭითა ზუღა დო ობჟათეშე — ინდოეთიშ ოკიანე, აფრიკაშ ქაშ მანგას ართამი ოზუღე ხურგი უღჷ ერიტრეა, ჯიბუტი დო სომალიწკჷმა. ფართობი — 455,503 კმ², ნამუშით არაბეთიშ ჩქონს მაჟირა ქიანა რე. სანაა კონსტიტუციური ნანანოღა დო უკაბეტაში ნოღა რე. იემენიშ ორჩანიე მახორობა რე 34.7 მილიონი, ჯინჯულო მუსლიმი არაბი.[3] ქიანა გეჸვენჯი ერეფოშქაშე ორგანიზაციეფიშ მაკათური რე: არაბული ქიანეფიშ ლიგა, გოერო, უგინობირაფუობაშ ყარაფი დო ისლამური წოროხანდაშ ორგანიზაცია.

გეოგრაფიული ორენიშ ჭყოლოფუათ, იემენი 7,000 წანაშ გოძვენას შხვადოშხვა ცივილიზაციაშ შარააკართაფუს იდვალუაფუდჷ. ჯვ. წ. 1200 წანას, საბაარეფქ გაჭყეს გოპეულერი ოვაჭრე ომაფე, ნამუთ იკათუანდჷ თეხანური ეთიოპიაშ დო ერიტრეაშ ნორთეფს.[4][5][6] 275 წანას, თინა დოთირჷ ჰიმიარიტეფიშ ომაფექ, ნამუშათ მიშმეშჷ თეხანური იემენიშ უმენტაში ნორთი დო იუდაიზმიშ ჸონიერი გაულაშ გიმე რდჷ.[7] მაანთხა ოშწანურას, ქირსიანობაქ გორჩქინდჷ, ნამუსჷთ მაშკვითა ოშწანურას მაჸუნჷ ისლამიშ ბიწორი მოდვალაქ. იემენური ჯარეფქ შანულამი როლი ილაჸაფჷ ორდოიან ისლამურ ეჭოფუეფს.[8] შხვადოშხვა დინასტიაქ გორჩქინდჷ 9-ა დო 16-ა ოშწანურეფს შქას.[9] 19-ა ოშწანურას, ქიანა გორთილი რდჷ ოსმალეთიშ დო ბრიტანეთიშ იმპერიეფს შქას. პირველი მოსოფელიშ ლჷმაშ უკული, გიჭყჷ იემენიშ ომაფექ, ნამუქჷთ 1962 წანას მინორთაშ შედეგო გჷნირთუ იემენიშ არაბული რესპუბლიკათ (ოორუე იემენი). 1967 წანას, ბრიტანული ადენიშ პროტექტორატიქ გჷნირთუ ზოხორინელი იემენიშ ოკათე დემოკრატიული რესპუბლიკათ (ობჟათე იემენი), პირველი დო აკა ოფიციალური სოციალისტური სახენწჷფო არაბული ოქიანუს. 1990 წანას, ჟირი იემენური სახენწჷფოქ აკიკათჷ დო თეხანური იემენიშ რესპუბლიკაქ გიჭყჷ, ნამუშ პირველი პრეზიდენტი რდჷ ალი აბდალა სალეჰი, ნამუქჷთ 2012 წანას გჷნორინაფილქ იჸუ არაბული აფუნიშ პერიოდის.[10][11]

2011 წანაშე, იემენს რე პოლიტიკური კრიზისი, ნამუთ ეიშანუაფუ სიდაღარაშ, უმუშერობაშ, კორუფციაშ დო პრეზიდენტი სალეჰიშით ქიანაშ კონსტიტუციაშე საპრეზიდენტო ვადაშ ეშაღალაშ გეგმაშ სააწმარენჯო შოშეშ პროტესტეფით.[12] 2015 წანაშო, ქიანაქ ქენშალჷ მიმალი ომენოღალე ლჷმას, სოდე ანდა სუბიექტი იბურჯუ ხემანჭუაფაშო, თინეფს შქას ერეფოშქაშეთ აღიარაფილი თარობა — საპრეზიდენტო ხემანჯღვერალაშ სხუნუ დო ჰუსიტური ყარაფიშ უმაღალაში პოლიტიკური სხუნუ. თე კონფლიქტიქ, ნამუქჷთ ანდა შხვაში თური სახენწჷფო ქიკათჷ, გჷმიჭანუ სერიოზული ჰუმანიტარული კრიზისი.[13][14][15][16][17][18]

იემენი რე მოსოფელიშ ართ-ართი არძაშე მერკეთ გოვითარაფილი ქიანა,[19] ჸონიერი გოვითარაფაშ შანულამი ხარხაშ წჷმი რე,[20] დო არხო ბჟაეიოლი დო ოორუე აფრიკაშ ქიანეფს შქას ართ-ართი უდაღარაში რე.[21] 2019 წანაშ გოეროშ ჩინებაშ მეჯინათ, იემენს არძაშე უმოსი ადამიერი რე, ნამუეფჷთ ჰუმანიტარული მოხვარებას ოხვილჷნან, თეჯგურა დოხოლაფირო 24 მილიონი ადამიერი რე, მეხოლაფირო ქიანაშ მახორობაშ 75%.[22] 2020 წანაშ დგომარობათ, იემენქ ციცხე სახენწჷფოეფიშ ინდექსის პირველი აბანი გეჭოფჷ [23] დო მაჟირა არძაშე უფრაში ქაიანა რე გლობალური შქირენაშ ინდექსით, უწორუანს ხვალე ცენტრალური აფრიკაშ რესპუბლიკა.[23] თეშ მოხ, არძაშე უდაბალაში ადამიერიშ გოვითარაფაშ ინდექსი უღჷ არძა ვააფრიკული ქიანეფს შქას.

სქოლიო

[რედაქტირაფა | წყუშ რედაქტირაფა]
  1. ↑ Yemen population. World Population Review. კითხირიშ თარიღი: 20 April 2023.
  2. ↑ Yemen | History, Map, Flag, Population, Capital, & Facts | Britannica (en). კითხირიშ თარიღი: 2023-04-16.
  3. ↑ Yemen Population (2023) - Worldometer (en). კითხირიშ თარიღი: 2023-11-12.
  4. ↑ Burrowes, Robert D. (2010). Historical Dictionary of Yemen. Rowman & Littlefield, ხს. 319. ISBN 978-0-8108-5528-1. 
  5. ↑ St. John Simpson (2002). Queen of Sheba: treasures from ancient Yemen. British Museum Press, ხს. 8. ISBN 0-7141-1151-1. 
  6. ↑ Kenneth Anderson Kitchen (2003). On the Reliability of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing, ხს. 116. ISBN 0-8028-4960-1. 
  7. ↑ Yaakov Kleiman (2004). DNA & Tradition: The Genetic Link to the Ancient Hebrews. Devora Publishing, ხს. 70. ISBN 1-930143-89-3. 
  8. ↑ Marta Colburn (2002). The Republic of Yemen: Development Challenges in the 21st Century. CIIR, ხს. 13. ISBN 1-85287-249-7. 
  9. ↑ (2007) Civil Wars of the World: Major Conflicts Since World War II, Volume 1. ABC-CLIO, ხს. 810. ISBN 978-1-85109-919-1. 
  10. ↑ Laura Etheredge (2011). Saudi Arabia and Yemen. The Rosen Publishing Group, ხს. 137. ISBN 978-1-61530-335-9. 
  11. ↑ Why Most Yemenis Should Despise Ex-president Ali Abdullah Saleh. კითხირიშ თარიღი: 20 August 2015.
  12. ↑ James L. Gelvin (2012). The Arab Uprisings: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press, ხს. 68. ISBN 978-0-19-989177-1. 
  13. ↑ Mareike Transfeld (2014). Capturing Sanaa: Why the Houthis Were Successful in Yemen. კითხირიშ თარიღი: 17 October 2014.
  14. ↑ Steven A. Zyck (2014). Mediating Transition in Yemen: Achievements and Lessons. კითხირიშ თარიღი: 17 October 2014.
  15. ↑ Silvana Toska. “Shifting balances of power in Yemen's crisis“, 26 September 2014. კითხირიშ თარიღი: 24 October 2014. 
  16. ↑ “Houthi leader vows to defend 'glorious revolution'“, 8 February 2015. კითხირიშ თარიღი: 7 February 2015. 
  17. ↑ Aboueldahab, Noha. Yemen's fate was sealed six years ago. კითხირიშ თარიღი: 24 November 2017.
  18. ↑ Borger, Julian. “Saudi-led naval blockade leaves 20 m Yemenis facing humanitarian disaster“, 5 June 2015. კითხირიშ თარიღი: 31 October 2015. 
  19. ↑ LDCs at a Glance | Department of Economic and Social Affairs (25 May 2008). კითხირიშ თარიღი: 29 July 2020.
  20. ↑ Least Developed Countries (LDCs) | Department of Economic and Social Affairs (23 September 2010). კითხირიშ თარიღი: 29 July 2020.
  21. ↑ Overview. კითხირიშ თარიღი: 2 February 2023.
  22. ↑ Yemen: 2019 Humanitarian Needs Overview [EN/AR]. United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA) (14 February 2019). კითხირიშ თარიღი: 17 June 2019.
  23. ↑ 23.0 23.1 Global Data | Fragile States Index. კითხირიშ თარიღი: 29 July 2020.
  1. ↑ სადიო რე უჟინაში პოლიტიკური სხუნუშე მაჰდი ალ-მაშატიწკჷმა. თარობას ოფიციალური პოსტიშ უდუკებუაშ უმკუჯინალო, ჰუსიტური ყარაფიშ ლიდერი აბდულ-მალიქ ალ-ჰუთი აკონტროლენს უჟინაში პოლიტიკური სხუნუს.
  2. ↑ სადიო რე უჟინაში პოლიტიკური სხუნუშე აბდელაზიზ ბინ ჰაბტურიწკჷმა


wikistub ათე სტატია მერკე რე.
თქვა შეგილებუნა ქიმეხვარათ ვიკიპედიას დო გაგშათინათ დო გახვეიანათინ.
გორილი რე "https://xmf.wikipedia.org/w/index.php?title=იემენი&oldid=235176"-შე