Бахрейн

	Бахрейн Падышачылыгы; ар. مملكة البحرين‎ ; Мамлекет аль-Бахре́йн
Туу	Герб
	Мамлекеттик Гимни
Эгемендүүлүк күнү	14-август 1971-жыл ( Улуу Британиядан)
Расмий тили	арабча
Борбор шаары	Манама
Ири шаарлар	Манама, Мухаррак
Башкаруу формасы	Конституциялык монархия
Падыша; Премьер-министр	Хамад ибн Иса Аль Халифа; Салман ибн Хамад ибн Иса Аль Халифа
Мам. дини	Ислам
Аянты; • Жалпы; • Суу бетинин %.	174-орун - дүйнөдө; 766 км²; 2%
Калкы; • Бааланган (2020); • Жыштыгы	; 1 705 003 адам (157-орун); 2064,8 ад./км²
ИДӨ (САМ); • Бардыгы	; 76,994 млрд $
ИДӨ (номинал); • Бардыгы ; • Ар бир жанга	; 58,574 млрд $; 30998 $
АДӨИ	▲0,697 (орточо) (120)
Этнохороним	бахрейиндиктер
Акча бирдиги	бахрейн динары
Домени	.bh
ISO коду	BH
ЭОК коду	BRN
Телефон коду	+973
Убакыт аралыгы	UTC +3

Бахрейн (арабча: البحرين,[æl baħˈreːn] угуу үчүн [1] аль-Бахрейн) — расмий аталышы Бахрейн Падышалыгы (арабча: مملكة البحرين, [ˈmam.la.kat æl baħˈreːn] Мамлакат аль-Бахрейн) — Перс булуңунда жайгашкан аралдуу мамлекет. Бахрейн 51 табигый жана 33 жасалма аралдан турган архипелагды ээлейт. Аралдардын көпчүлүгү Бахрейн аралынын тегерегинде жайгашкан, ал өлкөнүн аймагынын 83% түзөт.

Бахрейн Катар жарым аралы менен Сауд Арабиясынын түндүк-чыгыш жээгинин ортосунда жайгашып, аны менен 25 километрлик Король Фахд көпүрөсү аркылуу байланышкан. 2010-жылдагы эл каттоо боюнча Бахрейндин калкы 1,2 миллиондон ашат, алардын жарымынан көбү өлкөнүн жарандары эмес. 780 чарчы километр аянтты ээлеген Бахрейн, Мальдив аралдары жана Сингапурдан кийин Азиядагы аянт боюнча үчүнчү эң кичинекей өлкө. Анын борбору жана эң чоң шаары - Манама.

Бахрейн байыркы Дильмун өлкөсүнүн ордунда жайгашкан. Ал байыртадан бермет кармоо менен белгилүү болгон. Бахрейн бермети XIX кылымга чейин дүйнөдөгү эң мыкты деп эсептелген. Бахрейн Исламды кабыл алган алгачкы аймактардын бири болгон. Ал тургай Мухаммед пайгамбардын көзү тирүү кезинде, 628-жылы эле Ислам дини бул жерде тараган.

VII кылымда арабдар басып алганга чейин, Бахрейн ар кайсы империялардын курамында болгон. 1521-жылдан 1602-жылга чейин Португалия империясынын карамагында болгон, андан кийин Персия империясынын курамына кирген. 1783-жылы Утуб уруусу Бахрейнди басып алып, ошондон бери аны Аль Халифа королдук үй-бүлөсү башкарып келет.

XIX кылымдын аягында Улуу Британия менен келишимдер түзүлгөндөн кийин, Бахрейн Улуу Британиянын протекторатына айланган. 1971-жылы ал көз карандысыздыгын жарыялаган. Мурдагы Бахрейн эмираты 2002-жылы ислам конституциялык монархиясы деп жарыяланган.

2011-жылы өлкөдө "Араб жазы" толкунунда нааразылык акциялары болгон. Бахрейндин башкаруучу Аль-Халифа королдук үй-бүлөсү адам укуктарын бузгандыгы үчүн сынга кабылган.

Бахрейн банк жана туризм тармактарына инвестиция салуунун натыйжасында Перс булуңундагы алдыңкы экономикалардын бирине айланган. Дүйнөдөгү эң ири финансылык институттардын көбү өлкөнүн борборунда жайгашкан. Бахрейн өтө жогорку адам өнүгүү индексине ээ жана жогорку кирешелүү өлкө катары таанылган. Ал Бириккен Улуттар Уюмунун, Кошулбоо кыймылынын, Араб мамлекеттеринин лигасынын, Ислам кызматташтык уюмунун жана Перс булуңундагы кызматташтык кеңешинин мүчөсү.

Бахрейнде АКШнын Бешинчи флотунун негизги оперативдик базасы жайгашкан.

Этимологиясы

"Бахрейн" сөзү араб тилиндеги البحرين (аль-Бахрейн) сөзүнүн көптүк түрү болуп, "эки деңиз" дегенди билдирет. Бирок, бул аталыш аял затына тиешелүү зат атооч катары колдонулуп, көптүк түрдөгү грамматикалык эрежелерге баш ийбейт. Ошондуктан, анын формасы дайыма "Бахрейн" болуп, "Бахрайн" деген формасы колдонулбайт. Мисалы, мамлекеттик гимндин аталышында "Бахрайна" ( Bahrainunā) (Биздин Бахрейн) же "Бахрайни" Bahrainī (Бахрейндиктер) деп айтылат.

"Бахрейн" аталышы башында кайсы "эки деңизге" тиешелүү болгону так эмес. Бул термин Куранда беш жолу кездешет, бирок азыркы аралды билдирбейт. Алгач ал бүткүл Чыгыш Арабияны (айрыкча Эль-Катиф жана Эль-Хаса аймактарын) билдирген.

Бүгүнкү күндө Бахрейндин "эки деңизи" деп аралдын чыгышында жана батышында жайгашкан булуңдарды, аралдын түндүгүндө жана түштүгүндө жайгашкан деңиздерди же жер үстүндө жана астында жайгашкан туздуу жана тузсуз сууларды түшүнүшөт. Бахрейндин түндүгүндө деңиздин аймактарында байыркы мезгилдерден бери тузсуз суунун туздуу суунун арасында калкып жүргөнү байкалат. Дагы бир теория боюнча, "эки деңиз" деп Перс булуңу жана Арабиянын материктик бөлүгүндөгү көл айтылат.

Орто кылымдардын аягына чейин "Бахрейн" аталышы Чыгыш Арабиянын аймагын (азыркы Түштүк Ирак, Кувейт, Аль-Хаса, Катиф жана Бахрейнди камтыган) билдирген. Бул аймак Ирактагы Басрадан Омандагы Ормуз кысыгына чейин созулган. "Бахрейн" термини качан азыркы аралдарды гана билдире баштаганы белгисиз. Бирок, Чыгыш Арабиянын жээк тилкеси миңдеген жылдар бою "Бахрейн" деп аталып келген.

Тарыхы

Бахрейндин байыркы тарыхы

Бахрейн аралдарында адамзаттын изи байыркы доорлордон бери эле байкалат. Бул жерде коло доорундагы маанилүү соода борбору болгон Дильмун жайгашкан. Дильмун Месопотамия менен Инд өрөөнүн байланыштырган. Кийинчерээк Бахрейнди ассириялыктар жана вавилондуктар башкарышкан.

Биздин заманга чейинки VI кылымдан III кылымга чейин Бахрейн Ахемениддер империясынын курамында болгон. Биздин заманга чейинки 250-жылдары Парфия Перс булуңун көзөмөлгө алып, соода жолдорун башкаруу үчүн өз таасирин Оманга чейин кеңейткен. Парфиялыктар Перс булуңунун түштүк жээгиндеги соода жолдорун көзөмөлдөө үчүн аскердик бөлүктөрдү жайгаштырышкан.

Байыркы гректер Бахрейнди Тилос деп аташкан. Ал бермет соодасынын борбору болгон. Александр Македонскийдин аскер башчысы Неарх Бахрейнге келип, аралдын кооздугуна жана байлыгына суктанып, аны "жашыл жер" деп атаган. Ал жерде пахтадан жасалган кийимдерди Индияга жана Арабияга экспорттогондугун жазган.

Александр Македонский Бахрейнге грек колонизаторлорун жайгаштырууну пландаштырган, а бул план канчалык деңгээлде ишке ашканы белгисиз. Бирок, Бахрейн эллинин маданиятынынан таасирленген. Грек тили жогорку катмардын арасында кеңири таралган, ал эми Зевс кудайына араб күндүн Кудайы Шамс катары сыйынышкан. Бахрейнде грек спорттук мелдештери да өткөрүлгөн.

Грек тарыхчысы Страбон жана Геродот финикиялыктардын Бахрейнде пайда болгонун жазышкан. Бул теорияны 19-кылымдагы немис окумуштуусу Арнольд Херен да колдогон.

Бахрейнде байыркы цивилизациянын издери көп кездешет. Аралдагы байыркы шаарлар бекем дубалдар менен курчалган. Дильмун мамлекети деңиз соодасынын ири борбору болгон жана ал аркылуу шумерлер менен Инд өрөөнүнүн элдеринин ортосунда байланыш түзүлгөн.

Кийинки тарыхый мезгилдер:

* IV—VI кылымдар: Сасанийлер мамлекетинин, андан кийин Араб халифатынын курамында болгон.

* IX—XI кылымдар: Карматтар мамлекетинин борбору болгон.

* XIII кылымдын ортосу: Көз карандысыздыкка ээ болгон, бирок көп өтпөй Ормуз эмиратынын курамына кирген.

* 1521—1602-жылдар: Португалиянын ээлиги.

* XVII—XVIII кылымдар: Сефевил Иранынын курамында болгон.

* 1780-жылдар: Кайрадан көз карандысыздык жарыяланган, бийликке Аль Халифа кланы келген.

* XIX кылым: Бахрейнге Улуу Британиянын таасири кирген.

* 1871-жыл: Улуу Британия Бахрейнге протекторат орнотот.

* 1971-жылдын 15-августу: Бахрейн көз карандысыздыгын жарыялаган.

* 2002-жыл: Бахрейн Королдугу деп жарыяланган.

Калкы

Негизги макала: Бахрейндин калкы

2021-жылы Бахрейндин калкынын саны 1 526 929 адамды түзгөн. Алардын 45%га жакынын Ирандан, Европадан жана Түштүк Азиядан келген жумушчу мигранттар жана алардын үй-бүлө мүчөлөрү түзгөн. Бахрейндин расмий тили – араб тили. Англис, фарси жана урду тилдери да кеңири колдонулат.

Калктын демографиялык көрсөткүчтөрү:

Шаар калкы: 89,6% (2021-жыл).

Төрөлүүнүн жалпы коэффициенти: 1 аялга 1,68 төрөт (2021-жыл).

Сабаттуулук: 97,5%; эркектер арасында - 99,9%, аялдар арасында - 94,9% (2018-жыл).

Жаш курагы боюнча бөлүштүрүү: 15 жашка чейинкилер - 18,45%, 15 жаштан 65 жашка чейинкилер - 78,19% (алардын 44%ы - чет элдик жарандар), 65 жаштан жогоркулар - 3,36%.

2021-жылы төрөлүү 1000 адамга 12,5, өлүм - 1000 адамга 2,81, иммиграция - 1000 адамга -0,67, калктын табигый өсүшү 0,9% түзгөн.

Ымыркайлардын өлүмү: 1000 төрөлгөнгө 10,54.

Жашоонун күтүлүүчү узактыгы: 79,67 жаш (эркектер үчүн - 77,39 жаш, аялдар үчүн - 82,02 жаш).

Калктын орточо жашы: 32,9 жаш (эркектер - 34,4 жаш, аялдар - 30,3 жаш).

Калктын тыгыздыгы: 1912,7 адам/км².

Бахрейндин борбору жана эң чоң шаары - Манама. Ал Бахрейн аралынын түндүк-чыгышында жайгашкан. Манама - ири соода борбору жана Перс булуңундагы үч эркин соода зонасынын бири.

Дини

2017-жылдагы маалыматтар боюнча Бахрейн калкынын көпчүлүгү мусулмандар (73,7%). Алардын ичинен шииттер басымдуулук кылат. Калгандары сунниттер. Ошондой эле христиандар (9,3%) жана башка диндердин өкүлдөрү (16,9%) бар.

Мамлекеттик түзүлүшү

Бахрейн - дуалисттик монархия. Мамлекет башчысы - король (2002-жылга чейин эмир болгон). Өкмөттү премьер-министр жетектейт. Министрлер кабинети 23 министрден турат. Король жана дээрлик бардык чиновниктер Аль Халифа династиясынын мүчөлөрү.

Бахрейн парламенти эки палатадан турат. Төмөнкү палата - Депутаттар палатасы - жалпы элдик добуш берүү менен шайланат. Жогорку палата - Консультативдик кеңеш (Межлис аш-Шура) - король тарабынан дайындалат. Эки палатада тең 40 депутаттан бар. Бахрейнде саясий партиялардын ишмердүүлүгүнө тыюу салынган.

Экономика

Негизги макала: Экономика Бахрейна

Бахрейн - өнүгүп келе жаткан өлкө жана мунай экспорттойт. 1932-жылы мунай кендери ачылганга чейин Бахрейндин экономикасынын негизги тармагы бермет кармоо болгон (ал азыркыга чейин дагы маанилүү тармактардын бири). Мунайдын казып алынышы жана кайра иштетилиши бир мезгилде ИДПнын 60% түзгөн, азыр 30% түзөт. Бахрейндин мунай запастары азайып баратат.

Өлкөдө ошондой эле жаратылыш газы казылып алынат жана кайра иштетилет. Анын запасы олуттуу. Бахрейнде оффшордук банк иши өнүккөн. Манама шаарында көптөгөн араб трансулуттук корпорацияларынын башкы кеңселери жайгашкан. Бахрейнде супертанкерлерди оңдоо иштери жүргүзүлөт, ошондой эле алюминий заводу бар.

Бахрейн оазистеринде курма пальмалары, цитрус жемиштери, мөмө-жемиштер, помидорлор, тоют өсүмдүктөрү, жашылчалар жана жаңгактар өстүрүлөт. Бахрейн эли балык жана креветка кармоо менен да алектенет. Өлкөдө эл аралык туризм өнүккөн. Бахрейнде кол өнөрчүлүк дагы жакшы өнүккөн: алтын жана карапа буюмдарын, берметтен жасалган зер буюмдарын жасоо, сайма сайуу, себет токуу жана салттуу "дхоу" кемелерин куруу кеңири тараган.

Бахрейн экономикасынын күчтүү жактары: мунай жана газ кендеринин болушу, өнүккөн оффшордук банк сектору, ички инвестициялар, туризм, алюминий өндүрүшү жана азык-түлүк менен дээрлик толук камсыз болуу.

Бахрейн экономикасынын алсыз жактары: мунайдын запастарынын түгөнүп баратышы, башка тармактарга жетишсиз өзгөртүүлөрдүн киргизилиши, жумушсуздуктун жогорку деңгээли жана мамлекеттик карыздар.

Бахрейндин акча бирдиги - Бахрейн динары. Ал 1000 филске барабар. Динардын курсу АКШ долларына байланган. Бахрейн динары кувейт динарынан кийин дүйнөдөгү эң кымбат валюта болуп саналат.

Географиясы

Негизги макала: Бахрейндин географиясы

Бахрейн 33 аралдан турган архипелагды ээлейт. Эң чоң арал - Бахрейн. Ал түндүктөн түштүккө карай 50 км, батыштан чыгышка карай 15 км созулат. Бул арал акиташ тегинен турат, калган аралдар кораллдан пайда болгон. Аралдын борборунда бийиктиги 30-35 метр болгон плато жайгашкан. Эң бийик жери - Эд-Духан тоосу (134 м).

Бахрейндин климаты кургак жана тропиктик. Чоң аралдарда жана жээк зонасында деңиздин түбүнөн тузсуз булактар чыгат. Бахрейндин аймагында чөлдөр басымдуулук кылат. Деңиз суусунда көптөгөн кораллдар бар. Бахрейн тропиктик кургак климаттык зонада жайгашкан. Кышы жылуу, жайы абдан ысык. Жылына орточо эсеп менен 90 мм жаан-чачын жаайт.

Бахрейндин флорасы жана фаунасы

Бахрейн архипелагынын флорасы салыштырмалуу ар түрдүү. Чөлдөрдө саксаул, төө тикен, жыңгыл, астрагал сыяктуу кургакчылыкка чыдамдуу өсүмдүктөр өсөт. Жер астындагы суулардын жер бетине чыккан жерлеринде курма пальмасы жана башка өсүмдүктөр менен оазистер кездешет.

Жаныбарлар дүйнөсү анчалык бай эмес. Канаттуулар, кемирүүчүлөр жана сойлоп жүрүүчүлөр басымдуулук кылат. Жээктеги сууларда 400гө жакын балык түрү, анын ичинде промыселдик балыктар жашайт. Деңиз таш бакасы кеңири таралган. Коралл рифтери крабдар, омарлар, креветкалар, моллюскалар, анын ичинде бермет моллюскаларына бай. Кораллдардын түрлөрү көп (2000ден ашык).

Административдик бөлүнүшү

Негизги макала: Бахрейндин административдик-аймактык түзүлүшү

2010-жылдан бери Бахрейн 4 мухафазага бөлүнөт:

Бахрейндин мухафазалары
	Мухафазасы	Административдик борбору	Аянты (2014-ж. км²)	Калкынын саны (2014-ж. болжолдуу)	Жыштыгы киши/ км²
	Мухаррак	Мухаррак	64,8	221009	3411
	Түндүк	Саар	145,5	316280	2174
	Борбордук	Манама	75,4	516717	6853
	Түштүк	Эр-Рифа	485,0	260556	537
Бардыгы			770,9	1 314562	1705

Маданияты

Бахрейндин маданий мурасы ислам салттары менен тыгыз байланышта. Заманбап адабият Бахрейн коомунун социалдык жана саясий турмушун чагылдырат. Бахрейндин сүрөт искусствосу өзүнчө "Бахрейн стили" менен айырмаланат.

Бахрейндин негизги кооз жерлерине төмөнкүлөр кирет:

Манамадагы Чоң мечит (ислам архитектурасынын шедеври)

Куран үйү

Улуттук музей

Майрамдар

2006-жылдын 1-сентябрынан тартып Бахрейнде дем алыш күндөрү жума жана ишемби болуп өзгөртүлдү. Бул дүйнөнүн башка өлкөлөрү менен жуманын циклин шайкеш келтирүү максатында жасалды.

Диндик эмес майрамдар:

1-январь - Жаңы жыл

1-май - Эмгек майрамы

16-декабрь - Улуттук күн

17-декабрь - Королдун такка отурган күнү

Спорт

2004-жылдан бери Бахрейнде Формула-1 жарышынын этабы өткөрүлүп келет. Ал "Сахир" автодромунда өтөт.

2008-жылы Бахрейнде снукер боюнча рейтингик турнир өткөрүлдү.

Бахрейн Олимпиада оюндарында

Бахрейн 1984-жылдан бери бардык жайкы Олимпиада оюндарына катышып келет. Биринчи байгени 2012-жылы Лондондо 1500 метрге чуркоодо Мариам Юсуф Жамал жеңип алган.

Куралдуу күчтөрү

Бахрейндин чакан, бирок жакшы жабдылган куралдуу күчтөрү бар. Негизинен АКШнын курал-жарактары менен жабдылган. Бахрейн өкмөтү АКШ менен кызматташуу келишимин түзгөн жана АКШга Джуффайр деңиз базасын берген.

Билим берүү

XX кылымдын башында Бахрейндеги жалгыз билим берүү формасы ислам мектептери (куттабдар) болгон. 1919-жылы биринчи заманбап мамлекеттик мектеп ачылган.

2004-жылы король Хамад ибн Иса Аль Халифа Бахрейнде 12 жылдык билим берүүнү колдоо үчүн маалыматтык технологияларды колдонуу боюнча долбоорду баштаган.

Бахрейнде жогорку окуу жайлары да бар. Бахрейн университети, Королдук аялдар университети жана башкалар.

Жалпыга маалымдоо каражаттары

Бахрейнде араб жана англис тилдеринде ондон ашык гезит-журналдар чыгат. Эң ири гезиттер: "Аль-Айям", "Ахбар аль-Халидж", "Галф Дейли Ньюс".

Колдонулган булактар:

Бодянский В. Л. Учурдагы Бахрейн (колдонмо). — Москва: "Илим" басма үйүнүн чыгыш адабияты боюнча башкы редакциясы, 1976-жыл — 312 с. — 12 000 экз.

Шилтемелер:

Бахрейн:

Бахрейн тууралуу Curlie (dmoz) шилтемесинде
Бахрейн тууралуу маалымат "Дүйнөлүк география" сайтында, Wayback Machine (31-октябрь 2008-ж.) архивдик көчүрмөсү;
Бахрейндин картасы, Архивдик копиясы (2006-ж. 19-май) Wayback Machine

Кошумча маалымат булактары:

↑ Калып:БРЭ
↑ Field Listing :: Population — The World Factbook - Central Intelligence Agency(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Текшерилген күнү 15 -декабрь (бештин айы) 2024. Түп булактан архивделген күнү 31 -декабрь (бештин айы) 2020.
↑ Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named dataimf

[а-1] Калып:БРЭ

[2] Field Listing :: Population — The World Factbook - Central Intelligence Agency(жеткиликсиз шилтеме — 'тарыхы). Текшерилген күнү 15 -декабрь (бештин айы) 2024. Түп булактан архивделген күнү 31 -декабрь (бештин айы) 2020.

[dataimf-3] Цитатанын катасы: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named dataimf

[1]

[2]

[3]